سهراب سپهری از شاعران و نقاش‌های مهم معاصر ما فارسی زبان‌ها به حساب می‌آید. او در تاریخ 14 مهر ماه در سال 1307 در شهر قم به دنیا آمده و در اردیبهشت سال 59 به دلیل سرطان خون در بیمارستان پارس تهران درگذشته است. اما تا زبان فارسی زنده است نام و اشعار و اندیشه‌ی او زنده خواهد ماند.
سهراب سپهری توانست فضاهای تازه‌ای را به شعر فارسی اضافه کند. چه به لحاظ تکنیکهای تصویری، چه به لحاظ روایت، چه به لحاظ اندیشه‌ی فلسفی. درباره‌ی این سرتیترها به تفصیل در کارگاه‌های آموزش شعرمان صحبت خواهیم کرد.
سهراب سپهری، همان طور که خودش در نامه‌هایش میگوید، از شاگردان نیما یوشیج به حساب می‌آید. او همچنان کمی از لحاظ فرمت زبانی تحت تاثیر فروغ فرخزاد بود. مدتی نیز در یک مجله با احمد شاملو همکاری داشت.
از طریق دکمه‌های زیر می‌توانید وارد بخش‌های مختلف از مطالب مربوط به سهراب سپهری شوید:
اشعار سهراب سپهری بیوگرافی سهراب سپهری نقد شعر سهراب سپهریسپهری از بخش آخر کتاب «آوار آفتاب» شروع میشود و به شکل خیلی تازه و مسحور کنندهای هم شروع میشود و همین طور ادامه دارد و پیش میرود. سپهری با همه فرق دارد. دنیای فکری و حسی او برای من جالبترین دنیاهاست. او از شهر و زمان و مردم خاصی صحبت نمیکند. او از انسان و زندگی حرف میزند و به همین دلیل وسیع است. در زمینهی وزن راه خودش را پیدا کرده. اگر تمام نیروهایش را فقط صرف شعر میکرد، آن وقت میدیدید که به کجا خواهد رسید.
شاملو میگوید: «باید فرصتی پیدا کنم یک بار دیگر شعرهایش را بخوانم، شاید نظرم درباره کارهایش تغییر پیدا کند. یعنی شاید بازخوانیاش بتواند آن عرفانی را که در شرایط اجتماعی سالهای پس از کودتای 32 در نظرم نامربوط جلوه میکرد، امروز به صورتی توجیه کند. سر آدمهای بیگناهی را لب جوب میبُرند و من دو قدم پایینتر بایستم و توصیه کنم که: «آب را گل نکنید!» تصورم این بود که یکیمان از مرحله پرت بودیم… آن شعرها گاهی بیش از حد زیباست، فوقالعاده است… دست کم برای من فقط زیبایی کافی نیست؛ چه کنم؟ اختلاف ما در موضوع کاربرد شعر است. شاید گناه از من است که ترجیح میدهم شعر شیپور باشد نه لالایی؛ یعنی بیدار کننده باشد نه خوابآور».
یا در جایی دیگر میگوید:
«وقتی انسانها چنین در ویتنام قتل و عام میشوند چگونه میشود نگران آب خوردن یک کبوتر بود؟».
سیمین بهبهانی در مصاحبه‌ای صوتی درباره‌ی سهراب سپهری میگوید: هیچ کجا از شعرهای سهراب مرا دچار طغیان احساسات نکرد. نه جایی با این شعرها گریه کردم، نه جایی بسیار شاد شدم.
البته سطرهایی که از دیدگاه سیمین نوشته شد، به نوعی نقل به مضمون بود. شاید کمی جابه‌جایی در کلمات به وجود آمده باشد اما در مجموع اصل سخن همین بود.
سطرهای زیر توسط پوریا پلیکان در کتاب چشم‌ها را باید شست نوشته شده است که توسط انتشارات امتیاز به چاپ رسیده.
عهد عتیق سالها پس از موسا نوشته شد، انجیلها سالها پس از عیسا و قرآن نیز پس از پیامبرِ اسلام جمع آوری شد. تنها چیزی که ما از پیامبران میدانیم، همین کتابهای مقدس‌اند. که در برخی مسائل باهم منافات دارند، و در برخی تکرار کنندهی هم هستند.
امروز تنها راهِ آشنایی با این اشخاص، همین کتابها هستند و بس، چرا که هیچچیزِ دیگری از آنها باقی نمانده است. از سپهری نیز چند کتاب برای نسل‌های آینده باقی مانده است.
میتوانم شعرهای زیادی را مثال بزنم تا با سطرهایی از کتابهای مقدس مقایسه کنیم:
ریگی از روی زمین برداریم
وزن بودن را احساس کنیم
(سهراب سپهری، صدای پای آب)
و همه میدانیم
ریههای لذت، پر اکسیژن مرگ است.
(سهراب سپهری، صدای پای آب)
قشنگ یعنی چه؟
قشنگ یعنی تعبیر عاشقانهی اشکال.
(سهراب سپهری، مسافر)
اینها حرفهاییست که همیشه خواهان خواهند داشت. زیرا که همیشه انسانها با «زندگی» درگیر هستند. سهراب، شاعر حرفهای قصار است اما آنقدر شاعرانه می‌نویسد که آدم از خواندنشان لذت میبَرَد. او نصیحت میکند اما انسان، به طور ناخودآگاه، راضی میشود که بنشیند و به نصیحتهایش گوش دهد. سهراب باهوش است. صمیمانه حرف میزند. نمیگوید: ریگی از روی زمین بردار و وزن بودن را احساس کن! بلکه همین جملهی دستوری را به شکلی لطیفتر بیان میکند: ریگی از روی زمین برداریم… چه بسا این صمیمیت کاملن صادقانه اتفاق میافتد. یعنی سهراب به واقع خودش را هم مورد خطاب قرار میدهد و این صرفن برای خوشآمدِ مخاطب نیست.
بی‌شک سهراب یکی از همان شاعرهاست. از همان‌هایی که میتوانند پیامبرِ عصر خودشان باشند. او خلوت را خوب می‌شناسد. خلوت جایی‌ست که تمام عارفان، در سراسر جهان، با آن آشنا هستند. در این اصل تفاوتی بین بودیسم و عرفان سرخ پوستی و دیگر عرفان‌ها نیست. همه بر سر این موضوع اشتراک نظر دارند.
سهراب با چشم‌هایش و گوش‌ها و قدرتِ لامسه‌اش، جهانِ پیرامونش را به درونِ خود می‌کِشد. بعد در خلوتش می نشیند و آن چیزی که درونش رفته است را کندوکاو میکند.
او همه چیز را تخریب میکند تا جهانی تازه خلق کند. کودکانه به جهان مینگرد، انگار تا به حال اشیای اطرافش را ندیده است و میکوشد تا همه‌چیز را از نو بشناسد. درست مثل یک کودک.
من نمیدانم
که چرا میگویند اسب حیوان نجیبی است
کبوتر زیباست
و چرا در قفس هیچ کسی کرکس نیست
گل شبدر چه کم از لاله ی قرمز دارد
(سهراب سپهری، صدای پای آب)
بررسی مؤلفه های سوررئالیسم و کارکردهای زبان سوررئال در اشعار سهراب سپهری :انقلاب سوررئالیسم دریچه تازه ای به روی ادبیات و هنر اروپا گشود و عرصه گسترده ای از خلاقیت و کشف و شهود هنری را به هنرمندان شناساند نوشوندگی و تازگی مفرط خصلت هنرمند سوررئالیسم است. از منظر سوررئالیسم ناب ترین آگاهیها و ادراکات[…]
آزاد اندیشی ابوسعید و سهراب سپهری : عرفان راه حقیقت جویی است که بین همه انسانها در همه زمانها و مکانها وجود داشته است. طریقه ای است که در کشف حقایق جهان و پیوند انسان و حقیقت نه بر عقل و استدلال بلکه بر ذوق و اشراق و وصول و اتحاد با حقیقت تکیه دارد و[…]
بررسی نگاه پدیدارشناسانه سهراب سپهری در کتاب «ما هیچ، ما نگاه» : انسان از محیط پیرامون خویش به سه شیوه شناخت کسب میکند روش اول ادراک حسی و تجربی، روش دوم ادراک عقلی و منطقی و روش سوم ادراک باطنی و اشراقی است. تفسیر هستی و نگاه به پدیدهها از دیدگاه ،پدیدارشناسی نه با تجربه ی[…]
شهود، نماد و شعر سهراب سپهری : ۱. مقدمه: سهراب سپهری یگانه شاعر نوپردازی است که در روزگار ما، دنیای ذهن، اندیشه و شعر خویش را با تفکری عرفانی آمیزش داده و موجودیت هنر خود را از هر نظر بدان وابسته نموده است. او با زبانی نمادین و به شیوه ای متفاوت و مؤثر، توانسته کشف،[…]
تجلی و برخی کارکردهای اسطوره در اشعار سهراب سپهری : صرف نظر از اختلاف عقیده ای که درباره تعریف اسطوره وجود دارد؛ اسطوره داستانی است که سرگذشتی قدیمی و مینوی را در زمان اولین – در زمان شگرف بدایت هر چیز – روایت میکند بنا به تعریف دیدگاه پدیدارشناسی اسطوره عبارت است از روایتی نمادین درباره[…]
بررسی مقایسه ای مرگ و زندگی در اشعار نازک الملائکه و سهراب سپهری : بشر از ابتدای آفرینش با مسأله مرگ و زندگی درگیری فکری داشته است. این درگیری در آغاز عقلانیت انسان همواره با تقابل دو دیدگاه بدبینانه و خوشبینانه نسبت به سرنوشت انسان همراه بوده است. شاعران نیز این موضوع را همیشه با[…]
بررسی تطبیقی مؤلفه های رمانتیک در شعر سهراب سپهری و ویلیام بلیک: صفت رمانتیک برگرفته از واژه لاتین رمانتیکوس (Romanticus)، ابتدا به داستانی اطلاق می شد که نه به زبان لاتین بلکه به زبان عامیانه کشورهای مختلف اروپا یا به زبانهای بومی و به گونه ای جدید نوشته شده باشد و از قوانین و مقررات کلاسیک[…]
معانی، تصویر و تعابیر مرگ در اشعار سهراب سپهری و فریدون توللّی: مرگ از جمله موضوعاتی است که سایه ی پر رمز و راز و ابهام آلود آن بر سراسر فرهنگ انسانی گسترده شده است. چیستی و ماهیت مرگ دغدغه ی دائمی و پرسش بنیادین انسان ها و مکاتب دینی و فکری مختلف از آغاز تاکنون[…]
در جست و جوی ناکجا آباد (بررسی تطبیقی آرمان شهر در شعر جبران خلیل و سپهری) : بشر همواره از بی عدالتی، خشونت و ظلم موجود در جامعه ای ضد اخلاقی و بـه هـم ریخته ی خود رنج برده است و برای تسکین خود سعی نموده تا دنیای ایده آلی را در ذهن خود خلق نماید.[…]
جلوه هایی از زندگی انسان در شعر سهراب سپهری : سخن گفتن از انسان و دردهای او سابقه ای است درخشان که جلوه های بارز و زیبای آن را در آثار گران سنگ همۀ شاعران و نویسندگان تاریخ بشر میتوان دید؛ چرا که غایت این آثار و حرف دل همه آنانی که از بشر گفته و[…]
کودکانه ها در اشعار سهراب سپهری : قیصر امین پور در کتابی به نام شعر و کودکی که نخستین بار در ۱۳۸۵ به چاپ رسیده است، تلاش میکند با تکیه بر برخی آرا و نظریه های ژان پیاژه درباره روان شناسی کودک نشان دهد که شاعر گاهی در سرودن شعر به کودکی باز میگردد او برای[…]
نقش تشبیه در دگرگونی های سبکی :سبک، مظهر گزینش شاعر از وسایل تعبیر است (فضل ۱۹۹۸: ۱۲۶). نویسنده از امکانات و ابزار فراوان و عدیده ای که در زبان دارد برخی را بر می گزیند و با ترکیب آنها با هم اثری را پدید می آورد به بیان دیگر مسئله ،سبک مسئله ای است که[…]
کنش های گفتاری پنجگانه در شعر «صدای پای آب» سپهری : در سالهای اخیر تحلیل متون ادبی براساس رویکردهای متعدد نظریه و نقد ادبی با استقبال زیادی روبه رو شده است برخی از این نظریه ها که حتی چندان برای مخاطب حرفهای شناخته شده ،نیست یا الگوی پژوهشی مناسبی در زبان فارسی ندارد یا اگر دارد[…]
تحلیل گفتمانی شعر «پیغام ماهی ها» از سهراب سپهری : سخن کاوی یا تحلیل گفتمان نوعی تجزیه و تحلیل کلام است که در رشته های گوناگونی همچون علوم اجتماعی زبان ،شناسی روان شناسی و ادبیات کاربرد دارد و در واقع نوعی مطالعه میان رشته ای نیز محسوب میشود. تحلیل گفتمان در متون ادبی به علت ماهیت[…]
تحلیل و تجزیۀ گفتمانی_دستوری منظومۀ صدای پای آب : غالباً در زبان شناسی سنتی از جمله به عنوان واحد تجزیه و تحلیل استفاده می شد حال آنکه در زبان شناسی نوین واحدهای فراتر از جمله سطح گفتمان نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد و این نوع تجزیه و تحلیل در حیطه ی ادبیات نیز وارد[…]
بررسی آشنایی زدایی در اشعار سهراب سپهری : آشنایی زدایی (Defamiliarization) به معنای نو کردن و غریبه کردن آنچه آشنا و شناخته است یکی از تکنیکهای ادبی است که اولین بار در مکتب شکل گرایان روسی مطرح شد. شاعر یا هنرمند با استفاده از این تکنیک غبار عادت و تکرار را از واقعیات ملموس زندگی[…]
هم پیوندی درخت و اشراق و بازتاب آن در شعر سهراب سپهری : درخت یکی از پدیدههای طبیعت است که هنوز هم در میان بسیاری از اقوام، مقدس شمرده می شود. این پدیده که در بسیاری از اسطوره ها با اصل آفرینش ارتباط می یابد با اشراق و عرفان هم پیوند میشود هم پیوندی اشراق و[…]
بررسی تطبیقی عشق و عرفان در اندیشۀ سهراب سپهری و جبران خلیل جبران : عشق ودیعه ای الهی است که در وجود انسان نهاده شده و با ذات و فطرت وی عجین شده و انسان پیوسته به دنبال معبود و معشوق حقیقی بوده است. در طول تاریخ بزرگانی قدم به عرصه وسیع آفرینش نهادهاند که همیشه[…]
نمادپردازی در چند شاعر شعر نو و مقایسۀ آن ها باهم : نماد مختص به ادبیات نیست و در انواع هنر و امور دیگر از آن استفاده میشود. بحث ما در این مقاله صرفاً در مورد نماد در ادبیات است. در ادبیات نماد یکی از شگردها و ترفندهای تصویرسازی است و این قابلیت را دارد تا[…]
سهراب سپهری و ویلیام وردزورث ؛ دو شاعر وحدت وجودی : سهراب سپهری و ویلیام وردزورث، شاعر انگلیسی اواخر قرن هجدهم و نیمه اول قرن نوزدهم به دو زمان و دو فرهنگ و سنت شعري متفاوت تعلق دارند. اما به رغم تفاوت های بارز از جهت شیوه ،بیان به مضمون کم و بیش مشابهی می پردازند.[…]
دین و تکثرگرایی دینی نزد جبران خلیل و سهراب سپهری : امروزه بسیاری از اندیشمندان هنرمندان و شاعران که پیرو ادیان ابراهیمی هستند، تحت تاثیر اندیشه های نسبی گرایانه غربی بحث را به ادیان الهی کشانده و به بهانه تکثرگرایی دینی می کوشند حقیقت را متکثر نشان دهند؛ حال آنکه دین الهی در قالب تعاليم وحی[…]
بررسی فرایند نوستالژی در شعر سهراب سپهری : نوستالژی یک اصطلاح روان شناسی است که وارد ادبیات شده است و به طور کلی رفتاری است ناخودآگاه که در شاعر یا نویسنده بروز کرده و متجلی می شود. نا خودآگاه جمعی ( Collective unconscious) در روان شناسی یونگ عبارت است از تجربه های اجداد ما در[…]
سایه روشن مرگ در زندگی : (بررسی روانشناختی مفهوم مرگ در شعر مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری) مرگ همواره یکی از ناخوشایند ترین حوادث زندگی انسانها به شمار میرود هر چند امروزه دنیای پر تحول پزشکی هر روز درمانی برای بیماریهای سخت می یابد اما همچنان چشمان جستجو گر انسان به دنبال کشف راز چیستی[…]
سهراب سپهری، اندیشه ای عادت ستیز، شعری هنجارگریز : مطالعه شعر سهراب نشان میدهد وی بیشتر در پی توجه ب معنا و در ارائه مضامین خاص و اندیشه های عرفانی و از سوی دیگر هر گونه رویکرد به گذشته را نفی میکند و همواره در پی تازگی و غبارروبی از هستی است بنابراین نمی توان[…]
بررسی لایه های نحوی سبک و صدای شعر سپهری : اهداف پژوهش شعر سهراب را میتوان از زوایای گوناگون تحقیق و بررسی کرد. در این باره محققان تلاشهای چشمگیری داشته و از چشم اندازهای گوناگون و متنوعی به آثار وی نگریسته اند اما اشعار این شاعر با رویکردهای جدید از جمله تحلیلهای نوین سبک شناسی[…]
طبیعت و تخیّل خلاق در شعر سپهری و سینمای کیارستمی : شاعران و هنرمندان معاصر پیوستگی ناگزیر آدمی به طبیعت را از یاد نبرده اند و حتی گاه این توجه بیش از حد آنها سبب شده است تا طبیعت در آثارشان به نیروی خلاقه ای تبدیل شود که صورتهای نمادین و اسطوره ای به کار[…]
تشبیه در شعر سهراب سپهری : در میان صور مختلف خیال در شعر نو فارسی تشبیه بدیع ترین و جالب ترین صورتها و حالات را به تصویر کشیده مخصوصاً هنگامی که ارکان آن به طور کامل ذکر شده است مثل و او به شیوۀ باران پر از طراوت تکرار بود» (سپهری، ۱۳۷۱: ۳۹۹) تقی پورنامداریان معتقد[…]
روانشناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری : رابطه رنگ و روان آدمی در درون خود بیافزا درد را تا ببینی سرخ و زرد و سبز را کی ببینی سبز و سرخ و فور را تا نبینی پیش از این سه نور را لیک چون در رنگ گم شدهوش تو شد ز نور آن رنگها روپوش[…]
بررسی سمبل های سیب، کبوتر، گل سرخ و نیلوفر در شعر سهراب سپهری : حوزه ادبیات معاصر سرشار از سمبل ها، رمزها و نمادهای شاعرانه است. بی تردید، فهم نمادها و سمبلها در التذاذ هنری مخاطب اثر بسزایی دارد و بدون دقت در کشف ابهام ناشی از نمادها، شعر معاصر ،فارسی قابل فهم و تحلیل[…]
باغ عرفان سهراب : از زمان طرح اشعار سهراب سپهری در جوامع ادبی تاکنون، نزدیک به نیم قرن میگذرد و در این مدت پیوسته شاهد طیفهای گسترده و متنوع «نقد عرفانی» شعر او بوده ایم. گروهی شعر او را خالی از عرفان و برخی دیگر سرشار از عرفان میدانند. این گروه دوم نیز یکسان ره[…]
