در تاکسی نشسته بودم. رادیو روشن بود. صدای مردی می‌آمد که معلوم بود برای حسین بن علی منبر رفته است.
همین طور که از بزرگی‌های ایشان تعریف می‌کرد، ناگهان شعری از حافظ را در وصفِ ایشان خواند:

«آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بُوَد که گوشه‌ی چشمی به ما کنند؟»

برق از سرم پرید. چه شد؟ مگر این شعر را جناب حافظ در نقدِ ریاکاران ننوشته است؟ مگر تمام این شعر مبارزه با فساد و دروغ و دورویی نیست؟
مگر این بیت طعنه نبود به برخی زهدورزانِ پر ادعا؟
اینجاست که به قول عزیزی: «وقتی شیعیان از حافظ صحبت می‌کنند، حافظ را به خود نسبت می‌دهند. وقتی اهل سنت از حافظ صحبت می‌کنند، حافظ را به خود نسبت می‌دهند. وقتی مسیحیان از حافظ حرف می‌زنند، حافظ را مسیحی می‌خوانند. وقتی زرتشتیان از حافظ حرف می‌زنند، حافظ را از خودشان می‌دانند. وقتی آتئیست‌ها از حافظ حرف می‌زنند، حافظ را آتئیست می‌نامند».
به راستی حافظ در کدام سمتِ ماجرا ایستاده است؟
حدیثی نقل می‌کنند از پیامبر اسلام که می‌گوید:
«مجوس بر هفتاد فرقه، یهودیت بر هفتاد و یک فرقه و مسیحیت بر هفتاد و دو فرقه تقسیم شد و امت من بر هفتاد و سه فرقه تقسیم می‌شود و تنها یکی از آن‌ها راه درست را می‌رود». البته به گونه‌ی دیگری نیز این حدیث نقل شده:
«همه‌ی هفتاد و دو فرقه مسیرِ درست را می‌روند به جز یکی».
به هر حال، چقدر باید شجاع باشی که در استبدادِ دینی فریاد بزنی:
«جنگِ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه
چون ندیدند حقیقت رهِ افسانه زدند».
که از این صریح‌تر نمی‌توان حرفی دیگرگون زد، دگراندیش بود و گفت:
«همه‌ی فرقه‌ها باطل هستند و هیچ شناختی از حقیقت ندارند».
حافظ با که می‌جنگد وقتی که می‌گوید:
«پدرم روضه‌ی رضوان به دو گندم بفروخت
ناخلف باشم اگر من به جُوی نفروشم»؟
چه چیز را دور می‌اندازد، وقتی تمامِ بهشت برین به همراهِ حوریان و میوه‌هایش را دور می‌اندازد و به جای آن یک دانه‌ی جو طلب می‌کند.
یک دانه‌ی جو هرچند بسیار ارزان است اما نقد است و واقعی، نه وعده‌ای از عالمِ نادیده.

در میان ما فارسی‌زبان‌ها، گویی حافظ معیار درستی و راستی است. برای همین، هرکس که می‌خواهد بگوید: «من حق هستم»، می‌گوید: «حافظ هم از ما بود» و تلاش می‌کند برای مصادره‌ی او.

تلاش کردیم در این شماره به مفهوم اعتراض و عصیان در اشعارِ حافظ بپردازیم.

• About
• Latest Posts

پوریا ‌پلیکان

نبودنت چسبیده است به من
نه مثل چیزی از بیرون
همچون عضوی تازه
که از درون روییده باشد

Latest posts by پوریا ‌پلیکان (see all)

• اوزان و بحرهای شعر فارسی - سپتامبر 24, 2023
• اشعار، ترجمه‌ها و نقدهای احمد شاملو - سپتامبر 13, 2023
• اشعار احمد شاملو + بیوگرافی - سپتامبر 10, 2023