هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
سهراب سپهری، شعر معاصر
روزی که دانش لب آب زندگی می کرد – از آب ها به بعد
روزی که دانش لب آب زندگی می کرد – شعر از آب ها به بعد سهراب سپهری
روزی که دانش لب آب زندگی می کرد
انسان در تنبلی لطیف یک مرتع
با فلسفه های لاجوردی خوش بود
در سمت پرنده فکر می کرد
با نبض درخت او می زد
مغلوب شرایط شقایق بود
مفهوم درشت شط در قعر کلام او تلاطم داشت
انسان در متن عناصر می خوابید
نزدیک طلوع ترس بیدار می شد
اما گاهی آواز غریب رشد در مفصل ترد لذت می پیچید
زانوی عروج خاکی می شد
آن وقت انگشت تکامل
در هندسه دقیق اندوه تنها می ماند
پیشنهاد ویژه برای سهراب سپهری:
شعر اهل کاشانم – صدای پای آب سهراب سپهری
در صورتی که در متن بالا، معنای واژه‌ای برایتان ناآشنا می‌آمد، می‌توانید در جعبه‌ی زیر، آن واژه را جستجو کنید تا معنای آن در مقابلش ظاهر شود. بدیهی‌ست که برخی واژه‌ها به همراه پسوند یا پیشوندی در متن ظاهر شده‌اند. شما باید هسته‌ی اصلیِ آن واژه را در جعبه جستجو کنید تا به نزدیک‌ترین پاسخ برسید. اگر واژه‌ای را در فرهنگ لغت پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌ها گزارش دهید. با سپاس از همکاری شما.
مطالب بیشتر در:
روزی که دانش لب آب زندگی می کرد
شعری که خواندیم به این شکل شروع شد: «روزی که دانش لب آب زندگی می کرد/ انسان در تنبلی لطیف یک مرتع/ با فلسفه های لاجوردی خوش بود» آیا با این سطرها برای شروعِ این شعر موافق هستید؟ به نظر شما غیر از این شروع نیز می‌توانستیم شروعِ دیگری داشته باشیم و شعر از چیزی که حالا هست جذاب‌تر و زیباتر باشد؟ به طور یقین سهراب سپهری که از شاعران مهم معاصر ماست دیدگاه و دلایلِ خاص خودش را برای این شروع داشته است، به نظر شما چرا این سطرها را برای شروع شعر انتخاب کرده؟ شما اگر جای سهراب سپهری بودید، این شعر را چگونه شروع می‌کردید؟ و به جای سطرهای پایانی یعنی : «آن وقت انگشت تکامل/ در هندسه دقیق اندوه تنها می ماند» از چه سطرهایی استفاده می‌کردید؟
دیدگاه شما برای شعر از آب ها به بعد سهراب سپهری
دیدگاه خودتان را در بخش دیدگاه‌ها برای شعر از آب ها به بعد سهراب سپهری بنویسید. اگر از شعر لذت برده‌اید، بنویسید که چرا لذت برده‌اید و اگر لذت نبرده‌اید، دلیل آن را بنویسید.
اگر نقد یا پیشنهادی برای سایت دارید، به گوش جان می‌شنویم.
اگر عکس‌نوشته‌ای با این شعر درست کرده‌اید، در بخش دیدگاه‌ها اضافه کنید تا با نام خودتان منتشر شود.
پیشنهاد می‌کنیم، این شعر را با صدای خودتان ضبط کنید و در بخش دیدگاه، فایل صدایتان را اضافه کنید تا در سایت منتشر شود.
انسان در تنبلی لطیف یک مرتع
شاید برای برخی از مخاطبان این پرسش به وجود آمده باشد که کلمه ی مرتع به چه معناست؟ کلمه ی مرتع به معنی چراگاه؛ سبزه‌زار است.
با فلسفه های لاجوردی خوش بود
شاید برای برخی از مخاطبان این پرسش به وجود آمده باشد که کلمه ی لاجوردی به چه معناست؟ کلمه ی لاجوردی به معنی آبی تیره؛ کبود. (صفت) لاجوردی‌رنگ؛ دارای رنگ لاجوردی. [قدیمی، مجاز] آسمان است.
مفهوم درشت شط در قعر کلام او تلاطم داشت
شاید برای برخی از مخاطبان این پرسش به وجود آمده باشد که کلمه ی شط به چه معناست؟ کلمه ی شط به معنی کرانۀ رود. رود بزرگی که وارد دریا می‌شود است.
زانوی عروج خاکی می شد
شاید برای برخی از مخاطبان این پرسش به وجود آمده باشد که کلمه ی عروج به چه معناست؟ کلمه ی عروج به معنی بالا رفتن؛ به بلندی برآمدن؛ به بالا برشدن است.
معنی شعر از آب ها به بعد سهراب سپهری
معنی و تفسیر خودتان را از شعر از آب ها به بعد که با سطر «روزی که دانش لب آب زندگی می کرد» شروع می شود، بنویسید.
متن زیر توسط محمدرضا نوشمند نوشته شده است. بازنشر این متن به معنی تایید کامل محتوای آن نیست. وب سایت شعر و مهر یک فضای آزاد برای تبادل اندیشه ها و افکار است. شما نیز در بخش دیدگاه ها نظر خودتان را برای این شعر اضافه کنید.
این شعر دارای دو بند و یا دو بخش است. چون بندِ دوم با «امّا» شروع می شود باید آن را از سویی نقطه ی مقابل بندِ نخست و از سوی دیگر مکملِ آن به حساب بیاوریم. سهراب در هر بندی انسان را در وضعیتی نشان می دهد. «آب ها» مرز بین این دو وضعیت را مشخص می کند.
وقتی که سهراب می گوید: «از آب ها به بعد،» خواننده ناچار می شود بپرسد: «از آب ها به بعد چه خبر است؟» ولی پیش از آن باید بداند که این سوی آب ها چه خبر بوده و انسان در چه وضعیتی بوده است. به روایتِ سهراب «روزی که دانش لبِ آب زندگی می کرد، انسان در تنبلی لطیف یک مرتع با فلسفه های لاجوردی خوش بود.»
سهراب در این جمله هم از دانش می گوید و هم از فلسفه. از نظر تاریخی فلسفه مقدم بر علم بوده و مدّتی طولانی تفاوتی بین این دو احساس نمی شد. سهراب نیز چنین تقدمی را به تصویر کشیده است. (در حقیقت جدایی علم از فلسفه به تدریج پس از رنسانس اتفاق افتاد.) معنیِ ساده ی جمله ی نخستِ سهراب این است که انسان تنبلی می کرد و به جای این که سوی دانش و تا لبِ آب برود در مرتعی دور از آب و ساحل خودش را با فلسفه سرگرم کرده بود. البته با دقت در کُلِّ این شعر مشخص می شود که فلسفه و دانش برای آنچه که مد نظر و آرمانِ سهراب است از یک مقوله اند. سهراب که می گوید «دانش لبِ آب» بود منظورش این است که حدّ دانایی بشر همین قدر بود. فلسفه خوبی اش این بود که چنین محدودیتی نداشت. دانشِ بشر بدون دریانوردی و هوانوردی کم تر بود، ولی انسان با فلسفه بدون تجهیزاتِ لازم می توانست در مرتعی بنشیند و همه جای عالم فیزیک و متافیزیک سرک بکشد. سهراب پیش از این نیز در «صدای پای آب» در صحبت از خاطراتِ کودکی اش در موردِ خدا و فلسفه و دانش گفته بود:
میوه ی کال خدا را آن روز، می جویدم در خواب
آب بی فلسفه می خوردم.
توت بی دانش می چیدم.
در حقیقت، جمله ی نخست سهراب در «از آب ها به بعد» تصویری از کودکی بشر است. فرق این جمله با بخش مشابه اش از «صدای پای آب» در این است که سهراب حرفی از خدا و «میوه ی کال خدا» در آن نزده است، امّا در ادامه ی شعر او اشاراتی دارد که می توان دستِ کم دینی با «میوه ی کال خدا» از آنها استنباط کرد.
سهراب نشان داده است که بشر در آغاز در مرتعی با دانشی که از لبِ آب فراتر نمی رفت خود را با فلسفه بافی سرگرم کرده بود. سهراب این رفتار را ناشی از تنبلی انسان می داند. البته این تنبلی چیزی نبود که انسان خودش حس کند و یا نامش را تنبلی بگذارد. سهراب برای این نوع تنبلی صفتِ «لطیف» و نامِ «فلسفه ی لاجوردی» را برگزیده است.
«تنبلیِ مرتع» در واقع تنبلیِ کسی است که در مرتع در حالِ «چرا»ی فلسفی است و با همین چراهای خودش خوش است. پس، فلسفه بافی گونه ای و یا سرپوشی برای تنبلی است.
آن روز، بشر به جای این که دل به دریا بزند و سوی آب و دانش برود، اغلب درمرتعی دراز کشیده و آسمان لاجوردی را نگاه و از دور برای خودش فلسفه بافی می کرد. ولی، آیا چاره ی دیگری هم داشت؟ و یا اگر سراغ چاره ی دیگری، مثلاً دانش، می رفت به دردش می خورد؟ حرف مهم این است: «تا درد چه دردی باشد.» اصل حرف سهراب در این شعر در همین مورد است که در بند آخر به آن پرداخته است.
سهراب می گوید انسان با فلسفه ی لاجوردی به آسمان لاجوردی نگاه و «در سمت پرنده فکر می کرد.» این فلسفه اگر خیال بافی نبوده باشد نتیجه اش خیال بافی شده است. «در سمتِ» که چیزی بیش و متفاوت از «درباره یِ» معنی می دهد چنین فلسفه ای را به زبان کنایه معرفی می کند. با این که بشر با تماشای پرنده کم کم دانش پرواز را می آموزد، ولی از «بعد از پرواز» و فلسفه ی پرواز همواره بی خبر خواهد ماند. شاید اگر «آب» را نماد زندگی در نظر بگیریم بتوانیم «از آب ها به بعد» را «از زندگی به بعد» معنی کنیم. انسان با فلسفه بافی «در سمتِ پرنده فکر می کرد،» ولی همچنان «مغلوب شرایط شقایق بود؛» بنا بر این، به شناختِ درخوری در مورد خود و جهان نمی رسید. آیا اگر سراغِ دانش تا لبِ آب می رفت برایش فایده ای داشت و به شناخت متفاوتی می رسید؟ به نظر می رسد پاسخ سهراب «نه» است. با توجه به ادامه ی شعر توضیح می دهم چرا چنین برداشتی از آن داشته ام.
به گفته ی سهراب بشر ابتدا دور از آب ها و در مرتع با «چرا»های ساده ای خوش بود. «با نبض درخت، نبض او می زد.» یعنی زندگی اش وابسته به درخت و طبیعت بود. تمام غصّه اش این بود که مبادا نبض درخت که نماد و نیاز زندگی اش بود نزند که اگر چنین می شد نبض او هم نمی زد.
شقایق را همان جا و همان طور که بود می دید و می فهمید. وابسته به شقایق بود و خودش هم مانند شقایق شده بود. همان شرایطی که شقایق را مغلوب و زمین گیر کرده بود باعث شده بود او هم به خشکی و ساحل بچسبد. از سوی دیگر، علاقه اش به شقایق و امثالِ شقایق باعث می شد تنبلی کند و در عمل به سمتی نرود که از آن دور شود. به همین دلیل «مفهوم درشت شط در قعر کلام او تلاطم داشت.» فکرش مانند رودها و دریاهای موّاج تلاطم داشت. با دانش فقط تا لبِ آب می رفت و فقط تا آنجا را می توانست بفهمد. از لبِ آب به بعد را نمی توانست بفهمد. «شط» را که به دریا می ریخت درک نمی کرد. خودش هم نمی توانست با فلسفه و دانش چیزی از «آب ها به بعد» سر دربیاورد. «تلاطم» نشانه ی شکّی است که در مورد «مفهوم درشت شط» داشت. به ناچار «در متن عناصر می خوابید.»
نادانی و خواب خلافِ دانش و بیداری است. تمام فلسفه اش محدود به عناصر اربعه- آب، هوا، خاک و آتش- بود. انسان در پیوند با طبیعت مغلوب شرایط طبیعت بود. این حرف به این معنی نیست که او نمی توانست یا نمی خواست برای آسایشِ بیش تر بر نیروهای طبیعت غلبه کند، بلکه به این معنی است که اندیشه اش در هر موردی به اندازه ی درک ساده اش از این عناصر بود. خودش هم جسمی بود در میان اجسام دیگر. اگر سهراب برای تنبلی انسان واژه ی لطیف و نامِ «فلسفه ی لاجوردی» را انتخاب کرده است برای این است که نمی خواهد انسان را در این وضعیت منفی نشان بدهد. انسان ناخواسته مغلوب شرایط خود و جهان بود و هنوز هم هست. چه چیز باعث بیداری اش می شد؟ سهراب می گوید:
نزدیک طلوع ترس بیدار می شد.
معنی ظاهری این جمله این است که تنها عاملی که باعث می شد گاهی از لاک عادت بیرون بیاید و بیدار و آگاه شود «ترس» بود. «ترس» باعث می شود آدم تنبلی را کنار بگذارد و از آنچه که باعث ترسش شده است فرار کند.
«طلوع ترس» یعنی ظهورِ ترس. سهراب در شعر «اکنون هبوط رنگ» در باره ی ظهور خورشید و نوری که از پس ابرها ظاهر می شد گفته بود: «حادثه از جنس ترس بود.» در آن شعر «طلوع نور» طلوع ترس بود، در اینجا هم به ظاهر منظورش از «طلوع ترس» طلوع خورشید است، ولی منظور اصلی اش این نیست. کسی که نزدیک طلوع ترس بیدار می شود، بیدار می شود تا نترسد و با این کار بر ترس غلبه می کند. انسانی که در متن عناصر «می خوابید» حالا با طلوع ترس بیدار می شود. با این که با این بیداری یک گام به آگاهی نزدیک ترشده است، ولی این کافی نیست. چاره ی رهایی از ترس در فلسفه نبود. مشکل همچنان باقی ماند و انسان در پیّ چاره ی دیگری بود. تنبلی را کنار گذاشت و با دانش تا لب آب ها رفت ولی باز هم می ترسید. حالا دیگر دغدغه اش «از آب ها به بعد» بود. سهراب می گوید:
اما گاهی
آواز غریب رشد
در مفصل ترد لذّت
می پیچید.
«آوازِ رشد» به این دلیل غریب است که ربطی به رشد جسمانی ندارد، حتی ربطی به میل شخصی انسان ندارد. فطری است. در سرشت انسان است. انسان به سمتی دیگر کشیده می شود. هنگامی که «در سمت پرنده فکر می کند،» پرواز را یاد می گیرد ولی، حالا، با اندیشه اش می خواهد به جایی پر بکشد که بال پرنده یاری اش نمی کند. این چنین به شیوه ای دیگر و در سمتی دیگر رشد می کند و به تکامل می رسد. «مفصلِ لذّت» به این دلیل ترد است که لذّت زودگذر است و پس از آن انسان به فکر فرو می رود. دچار ترس می شود. آنچه را که سهراب پیش از این «تنبلی لطیف» نامیده بود، حالا «لذّت» می نامد. او معتقد است که گاهی انسان دست از تنبلی و لذّت جویی برمی دارد و با آواز غریبی به سوی رشدی که غریب است پیش می رود. چه طور؟
زانوی عروج خاکی می شد.
درست اش این است که برای عروج انسان از خاک کنده شود و رو به بالا رود. به قول مولانا «ما ز بالاییم و بالا می رویم.» سهراب هم همین را می گوید ولی با پارادوکس. او نشان می دهد که انسان چه طور می تواند روی خاک باشد و عروجِ روحی داشته باشد. «زانوی خاکی» مانند زانوی پینه بسته نشان تسلیم و عبادت است. (اسلام آوردن یعنی تسلیم شدن.) انسان برای عروج باید ابتدا به زانو درآید. سبک بشود تا بتواند بالا برود. این بالا رفتن با آن نگاه فلسفی به آسمان یکی نیست. برای این عروج باید غرور علمی و فلسفی را کنار بگذارد و به شیوه ای دیگر عمل کند.
می گوید:
آن وقت
انگشت تکامل
در هندسه ی دقیق اندوه
تنها می ماند.
آن انگشتی که مسیر تکامل را نشان می دهد نه فلسفی است و نه علمی. تنهایی اش هم به همین دلیل است. هیچ یک از این دو در این مسیر تکامل نمی توانند یاری اش کنند و او را با ترس اش تنها می گذارند. او این چنین «در هندسه ی دقیق اندوه تنها می ماند.»
«هندسه» در اینجا یعنی «منطق»! افلاطون هم که معتقد بود کسی که هندسه نمی داند نباید وارد آکادمی اش شود، منظور اصلی اش از «هندسه» همان «منطق» بود. هندسه ی اندوه به این دلیل دقیق است که مشخص است آدم پاسخ دقیقی برای بسیاری از پرسش هایش ندارد. بهره ی او از دانش همیشه با هر میزان پیشرفتی که داشته باشد اندک است. از سوی دیگر، به این دلیل هندسه ی اندوه دقیق است که «اندوه» نتیجه ی منطقی ناتوانی انسان برای شناخت «از آب ها به بعد» است. اندوه نتیجه ی فاصله ای است که همیشه وجود دارد. اشاره ی انگشت تکامل همیشه به سمت این فاصله است. چیزی یا جایی نیست که بتوان روی آن انگشت گذاشت و گفت «همین است و همین جاست! رسیدیم!» هر قدر طولی و عمقی در آب پیش برویم باز هم انگار با فلسفه و دانشی که داریم هنوز لبِ آب هستیم. «از آب ها به بعد» برای بشر حاصلی جز اندوه ندارد. شاید سهراب مانند خیلی ها معتقد است که همین تسلیم و اندوهِ ناشی از ترس دینِ آن انسان نخستین شده باشد. «میوه ی کال خدا» جای فلسفه و دانش را گرفته است. به هر حال، سهراب سعی می کند نشان بدهد که انسان در جهتی می خواهد به تکامل برسد که کاری از دست فلسفه و دانش ساخته نیست. آنچه را که فلسفه و دانش نتوانسته اند توضیح بدهند بشر سعی می کند به گونه ای دیگر دریابد ولی باز هر چه پیش می رود انگار هنوز لبِ آب است. «لبِ آب» همچنان نماد بن بست و توقف است. با این که انسان با تکاملی درونی دل به دریا زده و از آب گذشته است چون نمی داند آخرش به کجا می رسد همچنان لبِ آب و اندوهگین باقی می ماند انگار هنوز به جایی نرفته و نرسیده است.
نبودنت چسبیده است به من
نه مثل چیزی از بیرون
همچون عضوی تازه
که از درون روییده باشد
نه مثل چیزی از بیرون
همچون عضوی تازه
که از درون روییده باشد
Latest posts by پوریا پلیکان (see all)
- اوزان و بحرهای شعر فارسی - سپتامبر 24, 2023
- اشعار، ترجمه‌ها و نقدهای احمد شاملو - سپتامبر 13, 2023
- اشعار احمد شاملو + بیوگرافی - سپتامبر 10, 2023
