تحلیل تطبیقی عاطفه در شعر فروغ فرخزاد و نازک الملائکه : یکی از عناصر زیبایی شناختی شعر که از دیر باز مورد توجه و تأکید شاعران و ناقدان بوده عاطفه است. اهمیت این عنصر در شعر چنان است که منتقدان ،شعر آن را معیاری برای تشخیص شاعر خلاق و نیرومند و توانا از شاعر ناتوان و ضعیف میدانند. شایان ذکر است که همواره شاعران طراز اول به اهمیت عاطفه در شعر توجه کرده و سعی نمودند با پر رنگ کردن این عنصر در شعر خود توجه مخاطب را به خود جلب نمایند گفتنی است که فروغ فرخزاد و نازك الملائکه از جمله این شاعران معاصر در ایران و عراق هستند که عاطفه نیرومند و صادقانه یکی از مهمترین ویژگیهای شعری آنها است. بنابراین به خاطر اهمیت عاطفه در شعر این دو شاعر و عدم تحقیق در این خصوص این پژوهش میکوشد که این عنصر زیبایی شناختی را در شعر آنها مورد بررسی قرار دهد. اما علت انتخاب این دو شاعر در اینجاست که هر دو از شاعران معاصر بوده و هر دو نوگرا و هر دو نماینده طبقه زنان عصر خویش هستند و هر دو در شرایط دشوار سیاسی و اجتماعی تقریباً مشابهی میزیسته اند نیز هر دو شاعر از شاعران فمینیست هستند که به خاطر دغدغه های اجتماعی، در تلاش بودند که عاطفه زنان را به خود جلب نمایند و با هم جنسان خویش در رسیدن به حق و حقوق خود بکوشند.

اما سوالهای این پژوهش عبارتند از عاطفه در شعر فروغ فرخ زاد و نازك الملائکه از چه ویژگیهایی برخوردار است؟ این دو شاعر به چه میزان توانستند میان عاطفه ی شعری خود و دیگر اجزای شعر هماهنگی ایجاد کنند؟ فرضیه ما نیز بر این اصل استوار است که به نظر میرسد عاطفه ی شعری این دوشاعر دارای ویژگیهایی چون صداقت، نیرومندی، شور و حرارت، ثبات و استواری و واقعی بودن باشد نیز به نظر میرسد که این دو شاعر توانستند میان عاطفه شعری خود با دیگر اجزای شعر مثل ،معنی ،زبان و تصویر پیوند برقرار کنند و تأثیر شعر خود را بر مخاطب دو چندان نمایند. گفتنی است که در مورد فروغ فرخزاد و نازک الملائکه در ادبیات عربی و فارسی پایان نامه ها، کتابها و مقاله های مختلفی نگاشته شده است. از جمله بررسی و تحلیل مضامین شعر نازک الملائکه که در سال ۱۳۸۶ به قلم محمود آبدانان مهدی زاده و کبری خسروی به نگارش در آمده و نویسندگان ضمن بررسی مضامین شعری این شاعر، به این نتیجه رسیدند که نازك الملائکه از شاعران معروف معاصر و نوگرا است که بیشتر به مضامین سیاسی و اجتماعی توجه داشته است. نیز پژوهش «بررسی تطبیقی تصویر مرگ در شعر فروغ فرخزاد و نازك الملائکه» که در سال ۱۳۹۱ توسط علی نوروزی و پسری رایحی نوشته شده و نگارندگان نارضایتی دو شاعر از اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه را سبب تفکر و اندیشه مرگ در شعر آنها دانسته اند و پژوهشهایی از این قبیل اما تا آنجا که نگارنده بررسی کرده است پژوهش و تحقیقی تطبیقی در مورد بررسی و تحلیل عاطفه در شعر فروغ فرخزاد و نازك الملائکه انجام نگرفته و چنین پژوهشی میتواند کنکاشی نو در این زمینه باشد.

نویسنده : مرتضی براری رئیسی

از آرشیو مطالب نیز دیدن کنید:

تحلیل تطبیقی عاطفه در شعر دو شاعر

 عنصر عاطفه در شعر

عاطفه در لغت به معنای محبت مهربانی و شفقت بوده و جمع آن عاطفات و عواطف می.باشد. این منظور در لسان العرب مینویسد: «عاطفه» یعنی رحم و دلسوزی و فعل تعطف علیه به معنای بر او دلسوزی کرد، دلش به حال او سوخت میباشد (ابن منظور، ۱۳۶۳: مادۀ عطف). عاطفه در اصطلاح به حالت شعوری گفته میشود که از دل انسان در اثر تأثیر پذیری از حادثه یا منظره ای بر میخیزد. این عاطفه مقابل عقل است و آنچه را که عقل میبیند با آنچه که عاطفه خواستار آن است متفاوت می باشد(تنوجی ۱۹۹۹: ۶۱۲/۲) عاطفه معانی متفاوتی دارد که از عصری به عصر دیگر و از یک ناقد به ناقد دیگری متفاوت است. در یک تعریف میتوان گفت که عاطفه حالت وجدانی به شمار میرود که انسان را به چیزی سوق میدهد یا سبب روی گردانی از آن میشود احمد امین معتقد است که عاطفه همان چیزی است که به ادبیات صفت جاودانگی می- بخشد(امین، ۱۹۱۳: ۲۲). محمد عبدالمنعم خفاجی نیز عاطفه را به معنای حالت شعوری شاعر در مقابل منظره یا حادثه ای دانسته است (خفاجی، ۱۹۹۵ ۴۴ ۴۳) و معیارهای زیر را برای عاطفه شعری بر شمرده است: « صدق عاطفه توانمندی و زیبایی آن ثبات عاطفه و استمرار آن تنوع و والایی عاطفه (همان ۴۸ ۴۷) به نظر میرسد عاطفه یکی از عناصر زیبایی شناختی شعر است که میتواند سبب تأثیر دو چندان شعر در مخاطب شود و وجود آن در هر شعری لازم است چرا که شعر بدون عاطفه مانند سرزمین بی آب است که در آن سرسبزی و پویایی مشاهده نمی شود.

زندگی نامه فروغ فرخزاد و نازک الملائکه

فروغ فرخزاد در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۳ ه ش در تهران و در خانواده ای از طبقه متوسط به دنیا آمد (عابدی، ۱۳۷۷: ۱۱). وی خیلی زود ازدواج کرد و بسیار زود از همسرش جدا شد. حاصل این ازدواج پسری به نام «کامیار» بود که مادر را از دیدارش محروم کردند (ترابی ،۱۳۷۶ ،۹ ) و به همین خاطر بیشتر اشعار او رنگ غم دارد فروغ سرودن شعر را از نوجوانی آغاز کرد و در سنین جوانی به خاطر تصادف دار فانی را وداع گفت فروغ یکی از پرآوازه ترین شاعران نوگرا بود. او دیوان های متعددی دارد که عبارتند از اسیر دیوار عصیان تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصلی سرد. شایان ذکر است که توجه به مسائل و مشکلات ،زنان و نارضایتی فروغ از شرایط موجود از مهمترین مضامینی است که او در اغلب شعرهایش بدان پرداخته و با نقد ،گزنده و الفاظ و عبارتهای جسورانه نوع متفاوتی از شعر ارائه داده که مخاطب را به خود جلب میکند.
نازك الملائکه نیز در خانواده ای که همگی اهل شعر و نقد و ترجمه بودند. در ۲۳ آوریل سال ۱۹۲۳م، در بغداد متولد شد هادی آل طعمه (۲۰۰۲ (۴۹ وی از همان کودکی به سرودن شعر و فراگیری زبان عربی و انگلیسی تاریخ و موسیقی علاقه وافری نشان داد و اولین شعر خویش را در سن ۱۰ سالگی ،سرود اما سرودن شعر به صورت حرفه ای را از سن ۱۲ سالگی آغاز نمود (علی، (۱۹۹۵ ۲۰۱۸). وی از شاعران شعر نو در ادبیات معاصر عرب به شمار میرود . ایشان، علاوه بر شاعر ،بودن ناقد نیز هست به طوری که کتابهایی مثل «قضايا الشعر المعاصر» را در نقد ادبی از خود به جای گذاشته است نازک ،الملائکه دیوانهایی نیز دارد که عبارتند از عاشقه اللیل شیدای شب شظايا و رماد: ترکش ها و خاکستر»، «قرارة الموجه: آرامش «موج» و «شجرة القمر درخت ماه گفتنی است که نازك الملائکه، نخستین کسی بود که به خاطر تأثیرپذیری از عروض عربی و خواندن شعر انگلیسی به نوآوری روی آورد (ملائکه ۱۹۶۲: ۴۲ و نیز شکیب انصاری، ۱۳۷۶: ۲۴۹) و قواعد عروض خلیل بن احمد فراهیدی را در هم شکست و در عروض ،آزاد به نظم شعر پرداخت. این شاعر با انتشار دیوان شظايا و رماد در بغداد به طور رسمی آغاز شعر نو را اعلام کرد (الجیوسی ۲۰۰۷ ۵۹۵) شعر را از تساوی مصراعها و قافیهی واحد رها ساخت نازک الملائکه کمتر از فروغ به مسائل اجتماعی روز پرداخته چون معتقد است این مسئله که شعر را یکسره اجتماعی بدانیم و آن را تهی از هر احساس و درونمایه دیگر بخواهیم درست نیست (ملائکه، ۱۹۶۲: ۲۶۵)

بررسی و تحلیل عاطفه در شعر دو شاعر

یکی از ویژگیهای بارز شعر فروغ فرخزاد و نازك الملائکه نیرومندی عاطفه .است یکی از دلایل این عاطفه نیرومند، زن بودن این دو شاعر است چون غالباً زنان عاطفه قوی تری نسبت به مردان دارند به نظر میرسد که در شعر این دو شاعر، عاطفه ها گوناگون است گاهی عاطفه یأس و امید گاهی عاطفه تنهایی و غربت گاهی عاطفه عشق و نفرت و گاهی عاطفه درد و رنج نکته دیگر این است که شعر فروغ فرخزاد و نازك الملائکه محصول عواطف و احساسات واقعی آنهاست. صمیمیت عاطفه در شعر دو شاعر به خصوص فروغ فرخزاد سبب شده تا مخاطب به فضای خاص دنیای آنها وارد شده و در آن فضا اتحادی روحی و عاطفی با آنها احساس کند شایان ذکر است که اهمیت کار شعری فروغ در این است که نخستین زنی است که در ایران از شورها و عواطف خویش و همجنسانش به روشنی سخن میگوید (عباسی ۱۳۸۲ ۲۰۷)، و لحن و زبانی زنانه را که تا آن زمان در ادبیات ما حضور نداشت به پیشگاه ادب فارسی تقدیم میکند. شعر فروغ، آکنده از عاطفه صادقانه صمیمی رقیق و دل انگیز است نشانههای این عاطفه قوی و نیرومند و صمیمی و واقعی را در شعر زیر میتوان مشاهده کرد:
دیدم که در وزیدن دستانش
جسمیت وجودم
تحلیل میرود
(فرخزاد، ۱۳۸۳ ۱۰۹)

در شعر فروغ عاطفه ها گوناگون است. او در شعر زیر به جای پرداختن به مسائل شخصی و اجتماعی به غربت انسان می پردازد به غربتی که از تولد تا مرگ با انسان همراه است (ترابی ۱۳۷۶ ۱۳) و به همین خاطر عاطفه ی شعرش رنگ غربت دارد که آن را با موسیقی دلنشین در آمیخته است.
و این منم
زنی تنها
در آستانه فصلی سرد
در ابتدای درک هستی آلوده زمین»
(فرخزاد، ۱۳۸۳ ۸۵)

گفتنی است که در شعر ،بالا فروغ از خود و تنهایی شروع میکند و آرام آرام قدم به بیرون خویش میگذارد و به جهان پیرامونش می پردازد. گاهی عاطفه در شعر ،فروغ همراه با درخواست جاودانگی و استمرار زندگی عاشقانه است، عاطفه ای که علاوه بر همراه بودن با آرزو و امید رنگ غم و اندوه به خود دارد:
آیا دوباره گیسوانم را
در باد شانه خواهم زد؟
آیا دوباره غنچه ها را بنفشه خواهم کاشت؟
و شمعدانی ها را
در آسمان پشت پنجره خواهم گذاشت؟
آیا دوباره روی لیوانها خواهم رقصید؟
آیا دوباره زنگ در مرا بسوی صدا خواهد برد؟»
(همان: ۲۷۸).

این عاطفه ی واقعی صمیمی نیرومند و قوی شعر فروغ را در اشعار نازک الملائکه نیز میتوان مشاهده کرد. او در سروده « أشواق و احزان » با حسرت بر گذر ایام عاشقی و به کار بردن الفاظی عاطفی چون « الأشواق، الأحزان قلبي، و الحب»، عاطفه ای نیرومند و صادقانه ای در شعر خود به نمایش میگذارد که مخاطب را به خود مجذوب میکند:
«كيف مــــــــــــرت أيامنا
بين فك الأشواق و الأحزان؟
مل قلبی و قلبك الحب و الشو ق و لكن نلوذ بالكتمان
(الملائکه ۲۰۰۲: ۱۲ ۵۵۴)
ترجمه: چگونه روزگارمان میان جدایی شوقها و اندوه ها سپری شد؟ قلب من و تو مالامال از عشق و دلتنگی است
اما ما نهانش می کنیم. گفتنی است که عشق فروغ در اولین دفترهای شعرش زمینی است سپس به عشق آسمانی تبدیل میشود. اما عشق نازك الملائکه بیشتر جنبه روحانی داشته و هیچ گاه صورت حسی به خود نمی گیرد بنابراین عاطفه شعری او نیز در راه عشق خداوند، صادقانه و واقعی است
كيف ضاع الحب الإلهى؟ يا طا ترى الحر فانفجرت ظنونا
(همان: ۲/ ۵۵۴) :ترجمه ای پرنده آزاد من عشق الهی من چگونه تباه شد؟ و ظن و گمان ها پراکنده شد.

ویژگیهای عاطفه در شعر دو شاعر

گفتنی است که شعر فروغ فرخزاد و نازک ،الملائکه از لحاظ عاطفه ویژگیهای متفاوتی دارد واقعی بودن و صداقت یکی از ویژگی های عاطفه این دو شاعر است ،فروغ در شعر زیر با بکار بردن عاطفه صادقانه و الفاظ و ترکیبات عاطفی همچون عاشق موهای درهم گردنهای باریک پاهای لاغر و تبسمهای معصوم دخترک از عشق زمینی خود سخن گفته و پسران نوجوانی را به تصویر میکشد که خاطرات کودکی و نوجوانی وی هستند.
«کوچه ای هست که در آن جا پسرانی که به من عاشق بودند هنوز با همان موهای درهم و گردنهای باریک و پاهای لاغر به تبسمهای معصوم دخترکی میاندیشند که یک شب او را باد با خود برد (فرخزاد، ۱۳۸۳: ۳۲۶). نازك الملائکه نیز آنجا که میخواهد عشق خود را به وطنش نشان دهد عاطفه صادقانه ای از خود به نمایش میگذارد که آن را میتوان از تکرار حروفی مثل «إلى» و برقراری جناس میان «أحلى» و «أغلى» فهمید که تأثیر شعر را بر مخاطب دو چندان کرده است:
هنا وطنی
هوى ملكى يلملم كل أشتاتي و يجمعني
و يُرفعى
إلى أحلى
إلى أغلى
إلى أعلى وراء مدى لهيب النار
أغيب أغيب لا أبصر حتى النار
ولا أتذكر الأشعار
( الملائكة ۲۰۰۲: ۴۳۷/۲)
ترجمه: اینجا میهنم است. عشق سرزمینم اجزای متلاشیم را یکی میکند و مرا جمع میکند. و هدایتم مینماید به شیرین ترین (چیز) به گرانبهاترین چیز به بلندترین جایگاه) بر فراز شعله آتش نهان میشوم، نهان میشوم، (چیزی را نمی بینم حتی آتش را و شعرهایم را به یاد نمی آورم.

شور و حرارت همراه با عشق از دیگر ویژگیهای عاطفه ی شعری فروغ فرخزاد و نازك الملائکه است. فروغ در شعر زیر با زبانی ساده و دلنشین تصویری از یار خود ارائه میدهد که سرشار از حرارت عشق و عاطفه است. لاچه مهربان بودی ای یار ای یگانه ترین یارا چه مهربان بودی وقتی دروغ میگفتی چه مهربان بودی وقتی پلکهای آینه ها را میبستی …. و در سیاهی ظالم مرا به سوی چراگاه عشق میبردی(فرخزاد، ۱۳۸۳: ۲۳۹). نازك الملائکه نیز همچون فروغ در شعر زیر با تکرار واژه یاسمک که علاقه و شور و شوق عاطفه او را نشان میدهد و نیز با تکرار حرف «یا» به شیوه نظامدار شور و حرارت خاصی به عاطفه شعر خود بخشیده که غیر قابل انکار است: و لها شفةً تنبض باسمك
باسمک، باسمک، باسمک، باسمک فتلق بريدك من شرفات الليل
و من شعر الغيم
یا ضوئی
یا عطری
یا مجدی
یا نجمی!»
(الملائكة ۲۰۰۲: ۲/ ۳۱۴)
ترجمه : او لبی دارد که با نام تو میجنبد با اسم تو با اسم تو با اسم تو با اسم تو و نامه ات را از کنگره های شب
دریافت کن و از موی ابرها ای پرتو من ای عطر من ای شکوه من! ای ستاره من

از دیگر ویژگیهای عاطفه شعری فروغ فرخزاد و نازک ،الملائکه تنوع است. فروغ آنجا که از عشق و عاشقی سخن می- گوید، گاهی عاطفه ،شعرش دارای شور و نشاط خاص و گاهی همراه با غم اندرون است. او آنگاه از ظلم و ستم اجتماعی سخن میگوید زبان عاطفه اش تغیر می.کند نمونه آن را در شعر زیر میتوان دید که از عشق و خیال عاشقانه سخن گفته و عاطفه ی نرم و صمیمانه ای در شعرش جاری شده
«آه من هم زنم زنی که دلش در هوای تو میزند پر و بال دوستت دارم ای خیال لطیف دوستت دارم ای امید محال (فرخزاد، ۱۳۸۳: ۳۲۴)
عاطفه شعری نازك الملائکه نیز دارای تنوع .است عاطفه او در مسائل اجتماعی و سیاسی متفاوت با عاطفه اش در مسائل عاشقی .است به عنوان نمونه او با دیدن مشکلات جامعه عراق حسرت میخورد و برای بیان این مسئله در قصیده الکولیرا» از عاطفه غم آلود و الفاظ اندوه بار مثل الليل الأنات الظلمة الأموات حزن أحزان، پیکی و الموت » استفاده میکند که القاگر دلتنگیهای اوست:
سكن الليل/ أصغ إلى وقع الأنات في عمق الظلمة تحت الصمت على الأموات صرخات تعلو، تضطرب حزن يتدفق يلتهب يتعثر فيه صدى الآهات فى كل فؤادٍ غليان فى الكوخ الساكن أحزان فى كل مكان روح تصرخ في الظلمات في كل مكان يبكي صوت / هذا ما قد مزقه الموت الموت الموت الموت (الملائکه، ۲۰۰۲: ۱/ ۱۳۹- ۱۳۹).
ترجمه : شب آرام گرفت گوش فرا میدهم به پژواک ناله ها در ژرفای تاریکی زیر ،سکوت که اہر مردگان می گریند. فریادهای عزاداران به آسمان میرود پریشان میشود اندوهی که میجوشد و شعله میگیرد. در آن پژواک ناله ها می لرزد. در هر قلبی یک نگرانی هست درون کلبه ی آرام غم هاست به هر جایی میان تیرگیها روحی فریاد بر می- آورد. و هر جایی، صدایی میگرید این همانی است که مرگ آن را دریده است. مرگ، مرگ، مرگ.

 پیوند عاطفه با دیگر عناصر در شعر

گفتنی است که همه اجزای شعر همچون لفظ معنی صور خیال عاطفه و موسیقی ،شعری باید پیوند و رابطه تنگاتنگی داشته باشد. شفیعی کدکنی نیز به این نکته توجه داشته و به عنوان مثال در خصوص ارتباط تصویر شعری با عاطفه شاعر و خوانندگان میگوید خیال یا تصویر حاصل نوعی تجربه است که اغلب با زمینهای عاطفی همراه است (شفیعی کدکنی، ۱۳۶۶ ۱۷) یعنی خیال یا تصویر جدا از عاطفه شاعر نیست. او در ادامه نیز بر این مسئله تأکید کرده و بیان میکند که خیالها واسطه های انتقال تجربههای عاطفی است (همان ۱۷) و هر چه «تصویر، ارتباط بیشتری با این شعور و عاطفه داشته باشد این تصویر صادقانه تر و هنری تر میشود (غنیمی هلال، ۱۹۸۷: ۴۴۴) این ارتباط و پیوند میان عاطفه و دیگر اجزای شعر در شعر فروغ فرخزاد و نازک الملائکه نیز مشاهده میشود. آنها در اشعار خود به پیوند میان عاطفه با معنی ،موسیقی لفظ و تصویر شعری توجه داشته اند به عنوان مثال فروغ فرخزاد، در شعر زیر به پیوند میان عاطفه و مضمون شعر توجه داشته و برای بیان مفهوم ظلم و فساد سیاسی و اجتماعی، از عاطفه نفرت همراه با خشم و اندوه بهره میبرد
این جا ستاره ها همه خاموشند این جا فرشته ها همه گریانند این جا شکوفه های گل مریم بی قدرتر ز خار بیابانند این جا نشسته بر سر هر راهی دیو دروغ و ننگ و ریاکاری (فرخزاد، ۱۳۸۳: ۱۸۵).
فروغ تا آنجا پیش رفته که شهرش را آشیانه شیطان خوانده است:
شهر من و تو طفلک شیرینم دیریست که آشیانه شیطان است (همان: ۱۸۶)
گفتنی است که کم کم این نگرانیهای فروغ فرخزاد رنگی جدی تر و کلیتر به خود گرفته اند تا اینکه به جایی می- رسد که وحشتی عمیق از ویرانی عاطفه در نوشته هایش موج میزند:
در خیابان وحشت زده تاریک یک نفر قلبش را مثل حجمی فاسد زیر پا له کرد (همان: ۲۵۰)
نازك الملائکه نیز به هماهنگی میان عاطفه شعر و معنی نیز توجه کرده است. او در شعر زیر برای بیان معنای دشمنی، تجاوز و ظلم از عاطفه خشم و نفرت همراه با اندوه بهره برده که این نوع عاطفه از کلمات غمگین و خشتی چون :
«الكآبة، تصرخ و قبر» آشکار است
جبينه يمطر الكآبة
و تصرخ الريح، تصرخ الريح، في رتابه
بیروت قبر
بيروت قبر»
(الملائكة ۲۰۰۲: ۱۲ ۴۸۶ – ۴۸۷)
ترجمه: پیشانی او اندوه میبارد و باد فریاد میزند باد پیوسته فریاد میکشد ،بیروت چون قبر است. بیروت (چون) قبر است.
نازك الملائکه در قصیده للصلاة و الثورة: برای نماز و انقلاب نیز میان عاطفه و معنی تناسب ایجاد کرده و برای بیان معنای زخمهای سیاسی و اجتماعی خود، از عاطفه ی غم بهره میبرد که آن را از کلماتی چون «جرح»، «ضماد» و الجراح میتوان تشخیص داد که این واژگان موسیقی غمگینی به آن بخشیده اند:
يا قبة الصخره
يا جرح
یا ضماد
یا زهره
يا سهر الجراح في إرتعاشة الشفاه
يا حرقة الدعاء، يا تنهد الصلاه هل تنبض الحياة؟
في هذه الأذرع و الجباه» (همان: ۳۳۲/۲)
ترجمه: ای گنبد صخره ای ای زخم ای یاد زخم ای شکوفه ای بیخوابی زخمها در لرزش لب ها ای سوزش دعا ای آه نماز آیا زندگی میتپد در این بازوان و پیشانیها؟

فروغ فرخزاد و نازك الملائکه به تناسب و هماهنگی میان عاطفه و موسیقی شعر نیز توجه کرده اند. فروغ آنگاه که از تنهایی و فصل سرد خود سخن میگوید از عاطفه ای سرد و بی روح بهره میبرد و به خاطر سستی عاطفه، از موسیقی مناسب با آن عاطفه همچون تکرار حرف «سین» استفاده میکند:
و این منم زنی تنها در آستانه فصلی سرد در ابتدای درک هستی آلوده زمین و یأس ساده و غمناک آسمان و ناتوانی این دستهای سیمانی فرخزاد، ۱۳۸۳ ۳۳۱). نازك الملائکه نیز در شعر «السفر في المرايا الدامیه» به هماهنگی میان عاطفه و موسیقی شعر توجه کرده است. وی آنگاه که از ظلم و ستم حاکمان ظالم سخن میگوید از عاطفه خشن بهره میبرد و به خاطر خشونت عاطفه از موسیقی خشن چون تکرار حرف «قاف» زیاد استفاده میکند
قال القمر
حبيبتي قد رجعت من السفر
حبيبتي القنيطره
صفحة مراة دم مكسره
(الملائكه، ۲۰۰۲: ۲/ ۴۴۸)
ترجمه: ماه گفت. معشوقه من از سفر بازگشته است. معشوقه من (شهر) قنیطره چون صفحه ای از آینه ی شکسته ی خون است.
نازك الملائکه به تکرار حرف ق در چند سطر اکتفا نمیکند بلکه حرف ق را در تمام این شعر تکرار میکند. او در سطرهای بعدی همین ، شعر حرف «ق» را اینگونه تکرار میکند و سبب افزایش موسیقی درونی شعر با عاطفه ای خشن میشود: في قعرها رسوم قتلى عرب مبعثره
في عمقها تدمى و تقطر الصور (همان: ۲/ ۴۴۸)
ترجمه در ژرفای (گورهای این سرزمین قنیطره اجساد پاره پاره کشتگان عرب است در عمق آن (کشتگان) خونینی است و تصاویری از) (خون فرو میچکد ماه گفت معشوقه ،من از سفر بازگشته است. فروغ فرخزاد و نازک ،الملائکه از هماهنگی میان لفظ و عاطفه شعری نیز غافل نماندند فروغ آنجا که شعرش پر از عاطفه تنهایی و غربت است از الفاظی استفاده می کند که غم انگیز است و آنجا که بر عاطفه شعرش نفرت و خشم غلبه دارد از الفاظی بهره میبرد که دارای صلابت بوده و رنگ خشم دارد به عنوان ،نمونه او در شعر زیر، از همسر خود مینالد و برای عاطفه نفرت خود از الفاظی چون خروش پنجه و غرور استفاده می کند که بوی تنفر و نفرت دارد: شهریست در کناره آن شط : پر خروش
با نخلهای درهم و شبهای پر زنور شهریست در کناره آن شط و قلب من آنجا اسیر پنجه یک مرد پر غرور فرخزاد، ۱۳۸۳ (۸۷)
نازك الملائکه نیز همچون فروغ به هماهنگی میان عاطفه و لفظ توجه کرده است به عنوان مثال، او در شعر زیر که سیاسی است برای بیان عاطفه نفرت و خشمش از دشمنان و استبداد از الفاظی چون «یسقط الطغيان، يرهق» بهره می- جوید که سنگین و به نوعی دارای صلابت هستند:
فس يسقط الطغيان و يزهق الباطل والبهتان ويمكرون مكرهم و يمكر الرحمن (الملائكة، ۲۰۰۲: ۵۰۳/۲) ترجمه: پس ظلم و طغیان سقوط خواهد کرد و باطل و بهتان نابود میشود و آنها حیله خود را به نمایش میگذارند و خداوند نیز حیله خود را به کار میبندد.

نتیجه گیری مقالۀ تحلیل تطبیقی عاطفه در شعر فروغ فرخزاد و نازک الملائکه

۱- عاطفه از مهمترین عناصر زیبایی شناختی ،شعر و از مهمترین ارکان شعر فروغ فرخزاد و نازك الملائکه به شمار می رود که سبب انسجام و جاودانگی شعر آنها شده است.
۲- وجود عاطفه نیرومند در شعر دو شاعر ناشی از زن بودن آنها است که تلاش کردند در احقاق حقوق زن بکوشند و در این میان سهم فروغ فرخزاد بیشتر از نازک الملائکه است.
۳- شعر فروغ فرخزاد و نازک ،الملائکه محصول عواطف و احساسات واقعی آنهاست. صمیمیت عاطفه در شعر آنها سبب شده تا مخاطب به فضای خاص دنیای شاعر وارد شده و در آن فضا اتحادی روحی و عاطفی با شاعر احساس کند.
۴- صداقت ،نیرومندی شور و حرارت والایی و تنوع از جمله ویژگیهایی است که در عاطفه شعری این دو شاعر قابل مشاهده است البته این عاطفه در شعر فروغ فرخزاد نیرومندتر بوده و با تنهایی و غم و اندوه همراه است.
۵- هر دو شاعر توانستند عاطفه را در شعر خود با لفظ معنی و موسیقی حاصل از تکرار حروف و کلمات پیوند بزنند، و با الفاظ معانی و موسیقی گوناگون عواطف مختلفی بکار ببندند و در اثر همین پیوند و تغییر عاطفه شعر آنها دارای یک شکل مناسبی میشود که بر جان مخاطب تأثیر دو چندان میگذارد.

کتابنامه
ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۳۶۳ه .ق). لسان العرب. قم: نشر أدب الحوزة.
– أمين، أحمد. (۱۹۱۳م) النقد الأدبي. … القاهرة: مكتبة النهضة المصرية.
– ترابی، ضیاء الدین (۱۳۷۶) ش فروغی دیگر چاپ دوم. تهران: دنیای نو.
– التنوجي، محمد (۱۹۹۹م). المعجم المفصل في الأدب. ط .. بيروت: دار الكتب العلمية.
– الجيوسي، سلمى الخضراء (۲۰۰۷م). الإتجاهات و الحركات في الشعر العربي الحديث [مترجم: عبدالواحد لؤلؤة].
ط ۲ بیروت مرکز دراسات الوحدة العربية.
خفاجی، محمد عبدالمنعم . (۱۹۹۵م) مدارس النقد الأدبي الحديث. ط .. القاهرة: الدار المصرية اللبنانية.
شفیعی کدکنی محمد رضا (۱۳۶۶) صور خیال در شعر فارسی چاپ سوم، تهران: انتشارات آگاه
– عابدی کامیار (۱۳۷۷ه .ش) زندگی و شعر فروغ فرخزاد. تهران: دیبا.
عباسی، بتول ۱۳۸۲ه .ش به آفتاب سلامی دوباره خواهم کرد ،شعرها زندگی و بررسی اشعار فروغ فرخزاد چاپ اول، تهران: نشر علمی
– علی عبد الرضا (۱۹۹۵م) نازك الملائكه الناقدة. بيروت الموسسة العربية للدراسات والنشر. – غنیمی هلال محمد (۱۹۸۷م) النقد الأدبي الحديث. بيروت: دار العودة.
فرخزاد فروغ (۱۳۸۳ه .ش) مجموعه سروده ها تهران شادان
– الملائكة، نازک (۱۹۶۲م). قضايا الشعر المعاصر . ط ۱. بيروت: دار الآداب.
. (۲۰۰۲م). الأعمال الشعرية الكاملة. ط .١. المجلس الأعلى للثقافة.
– هادي آل طعمه سلمان (۲۰۰۲م) رواد الشعر الحرفي العراق، ط 1. دار البلاغة.

• About
• Latest Posts

کیمیا

با کدام دست میتوان عشق را ب بندِ جاودان کشید؟ فروغ_فرخزاد

Latest posts by کیمیا (see all)

• هر‌ که در من است پرنده است – در ستایش رَحِم - سپتامبر 1, 2023
• شهر وجود ندارد – شب پر ستاره - سپتامبر 1, 2023
• یک دسته نامه دارم – اختراع خداحافظی - سپتامبر 1, 2023