شعر فراتر سهراب سپهری

می تازی همزاد عصیان – فراتر

  • می تازی همزاد عصیان – شعر فراتر سهراب سپهری

     

    می تازی همزاد عصیان

    به شکار ستاره ها رهسپاری

    دستانت از درخشش تیر و کمان سرشار

    اینجا که من هستم

    آسمان خوشه کهکشان کی آویزد

    و چشمی آرزومند

    با ترس و شیفتگی در برکه فیروزه گون گلهای سپید می کنی

    و هر آن به مار سیاهی می نگری گلچین بی تاب

    و اینجا افسانه نمی گویم

    نیش مار نوشابه گل ارمغان آورد

    بیداری ات را جادو می زند

    سیب باغ ترا پنجه دیوی می رباید

    و قصه نمی پردازم

    در باغستان من

    شاخه بارورم خم می شود

    بی نیازی دست ها پاسخ می دهد

    در بیشه تو آهو سر می کشد به صدایی می رمد

    در جنگل من از درندگی نام و نشان نیست

    در سایه آفتاب دیارت قصه خیر و شر می شنوی

    من شکفتن ها را می شنوم

    و جویبار از آن سوی زمان می گذرد

    تو در راهی من رسیده ام

    اندوهی در چشمانت نشست رهرو نازک دل

    میان ما راه درازی نیست لرزش یک برگ

     

    در صورتی که در متن بالا، معنای واژه‌ای برایتان ناآشنا می‌آمد، می‌توانید در جعبه‌ی زیر، آن واژه را جستجو کنید تا معنای آن در مقابلش ظاهر شود. بدیهی‌ست که برخی واژه‌ها به همراه پسوند یا پیشوندی در متن ظاهر شده‌اند. شما باید هسته‌ی اصلیِ آن واژه را در جعبه جستجو کنید تا به نزدیک‌ترین پاسخ برسید. اگر واژه‌ای را در فرهنگ لغت پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌ها گزارش دهید. با سپاس از همکاری شما.

    جستجوی واژه

    لیست واژه‌ها (تعداد کل: 36,098)

    آ

    (حر.) «آ» یا «الف ممدوده» نخستین حرف از الفبای فارسی ؛ اولین حرف از حروف ابجد، برابر با عدد "۱".

    آ

    هان! هلا! آی!


    مطالب بیشتر در:

    سهراب سپهری

     

    اشعار سهراب سپهری

     

    مجموعه شعر آوار آفتاب

     

    می تازی همزاد عصیان

    شعری که خواندیم به این شکل شروع شد: «می تازی همزاد عصیان / به شکار ستاره ها رهسپاری / دستانت از درخشش تیر و کمان سرشار / اینجا که من هستم / آسمان خوشه کهکشان کی آویزد» آیا با این سطرها برای شروعِ این شعر موافق هستید؟ به نظر شما غیر از این شروع نیز می‌توانستیم شروعِ دیگری داشته باشیم و شعر از چیزی که حالا هست جذاب‌تر و زیباتر باشد؟ به طور یقین سهراب سپهری که از شاعران مهم معاصر ماست دیدگاه و دلایلِ خاص خودش را برای این شروع داشته است، به نظر شما چرا این سطرها را برای شروع شعر انتخاب کرده؟ شما اگر جای سهراب سپهری بودید، این شعر را چگونه شروع می‌کردید؟ و به جای سطرهای پایانی یعنی : «من شکفتن ها را می شنوم / و جویبار از آن سوی زمان می گذرد / تو در راهی من رسیده ام / اندوهی در چشمانت نشست رهرو نازک دل / میان ما راه درازی نیست لرزش یک برگ» از چه سطرهایی استفاده می‌کردید؟

     

    دیدگاه شما برای شعر فراتر سهراب سپهری

    دیدگاه خودتان را در بخش دیدگاه‌ها برای شعر فراتر سهراب سپهری بنویسید. اگر از شعر لذت برده‌اید، بنویسید که چرا لذت برده‌اید و اگر لذت نبرده‌اید، دلیل آن را بنویسید.

    اگر نقد یا پیشنهادی برای سایت دارید، به گوش جان می‌شنویم.

    اگر عکس‌نوشته‌ای با این شعر درست کرده‌اید، در بخش دیدگاه‌ها اضافه کنید تا با نام خودتان منتشر شود.

    پیشنهاد می‌کنیم، این شعر را با صدای خودتان ضبط کنید و در بخش دیدگاه، فایل صدایتان را اضافه کنید تا در سایت منتشر شود.

     

    برای ورود به اینستاگرام سهراب سپهری اینجا کلیک کنید.

    پیشنهاد ویژه برای سهراب سپهری:

     

    شعر پشت دریاها سهراب سپهری

    شعر اهل کاشانم – صدای پای آب سهراب سپهری

    شعر مسافر سهراب سپهری

    شعر ساده رنگ سهراب سپهری

    شعر نیلوفر سهراب سپهری

     

    معنی شعر فراتر سهراب سپهری

    نگاه و تفسیر خودتان را درباره‌ی این شعر در بخش دیدگاه‌ها بنویسید. به نظر شما معنی شعر فراتر سهراب سپهری چه می‌تواند باشد؟ سهراب در این شعر قصد داشته کدام اندیشه‌اش را برای مخاطب به نمایش بگذارد؟ بهترین پاسخ‌ها به این دو پرسش به شکل گسترده‌ای با مخاطبان به اشتراک گذاشته می‌شوند.

    بازنشر این نوشته به معنای تاییدِ تمام آن نیست. وب‌سایت شعر و مهر محیطی‌ست برای بازنشرِ آزادانه‌ی تفکرات.

    با عنوانِ «فراتر» در آغازِ شعر تقریباً هیچ چیزی دست خواننده را نمی گیرد تا او را به جایی برساند. اگر در خوانش اش دقت نکند، بعید نیست با رسیدن به نقطه ی پایانِ شعر به فهمِ جمع و جوری از کلِّ مطلب نرسد. از این دو نکته مهم تر این که، اگر هم احیاناً به برداشتی برسد که ظاهرش در کلّ درست باشد، معلوم نیست که آن برداشتِ کلّی اش با همه ی جزئیاتِ شعر به طورِ درست و درمانی جفت و جور باشد- شاید خیلی لرزان و نوسان دارتر از برداشتِ بنده که در ادامه خواهید خواند باشد. شاید بخشی از این حالتِ کج دار و مریز را بشود به گردنِ شاعر انداخت، ولی بخش قابل توجهی از آن نیز آویخته به گردنِ خواننده ای است که به تقلب عادت کرده است. چه تقلبی؟ خواننده ی متقلب تا چیزی درباره ی شعرِ مورد مطالعه اش در نوشته ی دیگران یا در شرح حالِ شاعر پیدا نکند که او را به فهمِ مختصری از آن راهنمایی کند، همین طور آویزان و پا در هوا خواهد ماند، یعنی در وضعیتی به مراتب بدتر از لرزش و حتی لغزشِ دستی که دست کم چیزی را می نویسد که قابلِ طرح و بحث است. حرفِ سهراب در «فراتر» گُنگ به نظر می رسد، ولی هر خواننده ای می تواند با دقت و کوشش آن را برای خودش «گویاتر» کند.

    وقتی حرف از «فراتر» پیش می آید، اصل این است که باید نخست حدّی و سطحِ صفری یا زیرِ صفری باشد تا چیزی «فرا»ی آن باشد و چیز دیگری نیز «فراتر» از «فرا»ی آن. سهراب در اینجا «فراتر» را به چه معنی به کار برده و آن را نسبت به چه حدّ یا چیزی سنجیده است؟ حد اقل یک دور شعر را کامل و به دقت بخوانید و ببینید که او چه حدّی را در نظر داشته است.

     

    معمولاً منتقدها خیلی کم سراغِ تجزیه و تحلیلِ مو به موی شعری که سخت می شود از آن حرف بیرون کشید می روند. در موردِ چنین اشعاری اغلب سعی می کنند حرفی کلّی بزنند که آن هم اغلب از جای مشخصی از خودِ شعر بیرون کشیده نشده و به طور کلّی از مجموعه ی اشعار یا شرح حال شاعر به صورتِ «بسته ی حمایتی از پیش آماده» به دست شان رسیده است. بنده قصد ندارم ادعا کنم که بررسیِ جزء به جزءِ بنده و امثالِ بنده که خودِ متن را اصل قرار می دهیم درستِ درست است، ولی قصدِ این را دارم که نشان بدهم هر خواننده ای اگر نمی خواهد متنی مانند این را سرسری بخواند و تلاش برای رسیدن به معنیِ جمع و جوری از آن را از سرِ خود واکند، خودش باید در پیِ سر نخ هایی از درونِ متن برای کشفِ معنی اش باشد. حتی اگر یکی دو تا از این سر نخ ها از ساخت و بافتِ بررسی اش در رفته و خوب به جایی گره نخورده باشد، باز هم این خواننده ی فعال و کوشا همان منبعِ برداشتِ کلّیِ همه کس پسندِ باقیِ حضرات را دارد و چیزی را از دست نداده است. معمولاً بررسی های نخ نما بَدنماتر از بررسی خواننده ای است که تو نخِ کار رفته است. تمامِ لطفِ خوانشِ اشعاری مانندِ «فراتر» به درگیری با چالش های چغرِ متنِ بد بدن شان است. با چه روشی و ترفندی می شود حریفِ چنین متنی شد و دست کم در برابرش بازنده ی دست و پا بسته ای نبود؟

    کامیار عابدی در کتابِ از مصاحبت آفتاب در موردِ شعرِ «فراتر» نوشته است:

     

    می بینیم در شعرِ «فراتر»، (سهراب) از رسیدن و نایل شدن سخن می گوید: این شعر به «آلن و طنین صدایش»[این جمله در چاپ نخست به چشم می آید و در «هشت کتاب» حذف شده است] تقدیم شده است و در توضیح، تنها آورده است که «سنگی جا به جا گردید، چهره ی جان دگرگون می شود»:

     

    «در جنگلِ من، از درّندگی نام و نشان نیست

    در سایه-آفتابِ دیارت، قصه ی خیر و شر می شنوی

    من شکفتن ها را می شنوم

    و جویبار از آن سویِ زمان می گذرد»

     

    اما پس از آن به او می گوید که: «تو در راهی/ من رسیده ام». تصور می شود سپهری این شعر را خطاب به یک هنرمند غربی سروده باشد و در آن، در واقع از شرق و معنویتِ آن، در مقابل نفرت ها و تلخی های غرب دفاع می کند: «سیب باغ او توسط پنجه ی دیوی ربوده می شود»، و در این جا «شاخه ی بارور خم می شود/ بی نیازیِ دست ها پاسخ می دهد». از این رو، این فرض که در «آوار آفتاب» سپهری به حقیقتِ انسانیِ خویشتن نایل شده، و به آن تصریح کرده، کمْ رنگ می شود.(ص151)

     

    چند نکته در موردِ این نظرِ کلّیِ آقای عابدی گفتنی است: یکی این که، این «رسیدن»ی که راوی در «فراتر» به مخاطب اش درباره اش می گوید، از آن رسیدن هایی نیست که مانندِ «حقیقتِ انسانیِ خویشتن» در و دروازه و حدّ و فاصله ی مشخصی نداشته باشد و ادعای رسیدن به آن «کمْ رنگ» بنماید. اگر راوی ادعا کرده و گفته است: «من رسیده ام»، خواننده ی شعر نیز همچون مخاطبِ راوی باید بنا را بر این بگذارد که او واقعاً به جایی و چیزی رسیده است. چنین ادعایی با رسیدن به جایی جور درمی آید که تابلوی خوشامدی مانندِ «به شهر کاشان خوش آمدید» در ورودی اش گذاشته اند، طوری که هم خودش آن را می بیند و هم کسی که هنوز از خانه اش راه نیفتاده یا در راه است، می تواند وجودش را تصور و حرفِ مسافرِ به مقصد رسیده را تصدیق کند. پس، «رسیدن» در این شعر هیچ ربطی به «نرسیدن به حقیقتِ انسانی خویشتن» یا ادعای رسیدن به آن و باور نکردنِ دیگران یا کمْ رنگ دیدن شان ندارد. حرفِ این شعر فعلاً مالِ همین شعر است. خیلی ها با عادت و علاقه ای که به اشعارِ چهار کتاب بعدی دارند، از پیش به این نتیجه رسیده اند که سهراب بیرون از چهارچوب آن چهار کتاب به هیچ جای مهمی از شاعری و به هیچ مرتبه ی بلندی از شعر و شعور و حتی حقیقتِ انسانی خویشتن و فراتر از خویشتن نرسیده است. پس، فرض را بر این می گیرند که اگر به طور کلّی در این مرحله از شاعری اش بگویند که به جایی نرسیده است، حرف درستی زده اند. این حرف، درست یا نادرست، ربطی به شعرِ «فراتر» ندارد. آن «حقیقتِ مجرد» که ذهنِ خیلی ها را به خود مشغول کرده است، قلمبه سلمبه تر از آن است که به فهم و تصور درآید. رسیدن به آن حقیقتِ انسانیِ خویشتن»، تصورناشدنی تر از آن مقصدی است که راوی باور دارد که به آن رسیده است. راوی در آخرین جمله اش به مخاطب اش قوت قلب می دهد که او هم فقط به اندازه ی «لرزش یک برگ» تا رسیدنِ به آن فاصله دارد.

    حرفِ آقای عابدی حتی در آن مواردی که می خواهد به اصطلاح «نشانیِ درست» بدهد گُنگ و بی ربط و نامطمئن است. با این که خودِ ایشان می گوید که سهراب آن جمله ی «به آلن و طنین صدایش» را از ابتدای این شعر در هشت کتاب برداشت، به طرز عجیب برداشتِ کلّی شان از این شعر را روی همین جمله ای که اگر به درد بخور بود سهراب سرِ جایش می گذاشت بنا کرده است. به عنوانِ مثال، از اسمِ «آلن» که غربی می نماید، حسابِ غربی ها را از شرقی ها با حرف هایی که هیچ کدام شان از متن در نمی آید، جدا کرده است. گرچه با گفتنِ «تصور می شود» فقط می شود از فرض و گمان های نامطمئن دم زد، ایشان با ظاهر مطمئنی همان احتمالاتِ ضعیف را پِی می گیرد و با توجه به نام «آلن» و با دقت در عبارتِ «طنین صدایش»، که به نظر ایشان باید در وصفِ فردِ هنرمندی گفته شده باشد، به این نتیجه می رسد که، تصور می شود سپهری این شعر را خطاب به یک هنرمند غربی سروده باشد و در آن، در واقع از شرق و معنویتِ آن، در مقابل نفرت ها و تلخی های غرب دفاع می کند: «سیب باغ او توسط پنجه ی دیوی ربوده می شود»، و در این جا «شاخه ی بارور خم می شود/ بی نیازیِ دست ها پاسخ می دهد».

    بعد از سبک سنگین کردنِ این مقدماتِ استدلالِ آقای عابدی، هر چه فکر کردم نتوانستم خودم را قانع کنم که چه طور می شود با چنین مقدماتِ ضعیفی به «از این رو»یی رسید که ایشان به آن رسیده و متوجه شده است که، این فرض که در «آوار آفتاب» سپهری به حقیقتِ انسانیِ خویشتن نایل شده، و به آن تصریح کرده، کمْ رنگ می شود.

    اصلاً، درستی یا نادرستیِ برداشتِ کلّی ایشان از «آوار آفتاب» موضوعِ بحث بنده نیست. چیزی که فعلاً موردِ نظر بنده است، فقط و فقط رسیدن به چند و چونِ آن «رسیدن»ی است که راویِ «فراتر» بدونِ هیچ فرض و گمانی از تجربه ی رسیدن اش مطمئن است.

     

    «فرا» به معنیِ «نزدیک» و «بالا» است. «فراتر» به معنیِ «نزدیک تر» است، ولی وقتی پیش از «از» در عبارتی مانندِ «فراتر از حدّ و اندازه ای مشخص» بیاید، معنی اش «دورتر از» یا «بیشتر از» می شود که درست ضدّ معنی قبلی اش است. این واژه در بدنه ی شعر اصلاً نیست، ولی به جایش تصاویر یا واژه های دیگری هست که کم و بیش به درکِ معنی اش کمک می کند. حالا چرا کمک شان در حیطه ی مشکوکِ «کم و بیش» است؟ می گویم «کم» به این دلیل که معنیِ خشک و خالی شان راه به جایی نمی برد، و «بیش» به این اُمید که از آن ها بشود حرفی درآورد که به بقیه ی حرف های متن بخورد و معنی شان را روشن تر کند. همین واژه ی «فراتر» را اگر به معنیِ «نزدیک تر» بگیریم، می شود معادلِ تصویرِ «لرزشِ یک برگ» که حرفِ آخر راوی در مصرعِ پایانی است. راوی در این روایت به مخاطبِ خود می گوید:

    تو در راهی.

    من رسیده ام.

     

    او به مقصد، که دوری و نزدیکی را باید نسبت به آن سنجید، رسیده است. البته مخاطب اش نیز فاصله ی چندانی از او و این مقصد ندارد. راوی به او می گوید:

    میان ما راه درازی نیست: لرزشِ یک برگ.

     

    این مقدار فاصله تقریباً یعنی هیچ. فقط به اندازه ی لرزشِ برگی باقی مانده است تا مخاطب نیز به مقصد برسد.

    می دانم که از اوّلِ شعر یکباره پریدم به آخرش، ولی مطمئن باشید اگر که لازم نبود، مرتکبِ چنین پرشی نمی شدم.

    حالا می خواهم دوباره به ابتدای شعر برگردم و بگویم که راوی از «فراتر» معنیِ «دورتر» را نیز در نظر دارد. وقتی او مخاطب اش را در آسمان و در پیِ شکارِ ستاره ها می بیند، یعنی او را خیلی دورتر از جایی می بیند که خودش حالا هست. پس، باید نخست دریابیم که این مقصدی که دوری و نزدیکی نسبت به آن این طور متناقض سنجیده می شود واقعاً چیست؟

    حالا می خواهم برای لحظه ای از خودِ شعر بیرون بپرم تا چیزی را بیاورم که به معنیِ وسطِ شعر می خورد. این نوع بررسیْ لطفِ خودش را دارد.

    لغت نامه ی دهخدا غیر از معنیِ فارسیِ «فرا» به معنیِ عربی اش که «گورخر» می شود اشاره ای کرده و ضرب المثلی نیز برایش آورده است که خواندن اش خالی از لطف نیست. بدونِ این تکّه هم برداشتِ بنده همینی هست که هست، همان طوری که شعرِ سهراب همینی هست که هست. حرف و تصاویرِ سهراب در «فراتر»، بی آن که واقعاً ربط مستقیم یا حتی غیرمستقیمی به این ضرب المثل عربی داشته باشد، به طرز بسیار عجیبی به آن می خورد:

    کل الصید فی جوف الفرا ؛ مثل است ، یعنی هر صیدی در فرا هست . و مثل آورده می شود برای کسی که نیازمندیهای بسیار دارد و یکی از آنها که بزرگتر است برآورده شود و در آن هنگام این مثال برایش گفته میشود یا هنگامی گفته شود که شخص به از دست رفتن بقیه ٔ نیازمندیهای خویش بی اعتنا است .

     

    به طور بسیار اتفاقی، این مثل با حرف و ادعای راوی در این شعر جور درمی آید. چه جور؟ ضمن بررسیِ این شعر عرض می کنم.

    راوی در این شعر مخاطبی دارد که برای او، اما در باره ی خودش و او، «فراتر» را تعریف و مشخص می کند. تمام سعی اش این است که آن را تشریح کند و به تصویر بکشد. او به مخاطب اش می گوید:

    می تازی، همزادِ عصیان!

     

    فعلاً، از «می تازی» حرفی بیش از این که «انگار عجله داری!» در نمی آید. راوی مخاطب اش را «همزاد عصیان» می نامد، زیرا سرکشیِ توأم با عجله که کار شیطان است در کارِ او نیز دیده می شود. راوی در بند دوم او را «گلچینِ بی تاب» می نامد تا با تأکیدِ بیشتری این عجله ای را که در رفتارش است نشان بدهد.

    از عبارتِ «همزاد عصیان» می توان سه جور برداشت کرد: یکی این که، انگار تولّدِ حقیقیِ او از زمانی است که او عاصی و ناآرام شده است. در حقیقت، او وجود خود را با عصیان اش اثبات و تثبیت کرده است. دوم این که، مخاطب در واقع همزاد راوی است و با خودِ او به دنیا آمده و آن «منِ عاصی»اش است. و سوم، مخاطب درست همان جایی هست که پیش از او خودِ راوی در آن جا بود و حالا می خواهد با عصیان خودش را به همان جایی برساند که راوی هست. در مقصد، او به راوی می رسد و با او یکی می شود. این سومی باید طوری به آن اولی و دومی ربط پیدا کند که معنیِ «همزاد»، در پایانِ این روایت، از هر سه تا بیرون بیاید.

    راوی برای اثبات یا به تصویر کشیدنِ این تهمتِ «عصیان»ی که به مخاطب اش نسبت داده است چه می گوید؟

    می گوید:

    به شکار ستاره ها رهسپاری،

    دستانت از درخشش تیر و کمان سرشار.

     

    با این که واژه ی «شکار» ظاهراً می تواند دلیلی برای آن تاخت و تازِ عصیانی باشد، ولی چون «ستاره ها» نمی توانند برای هیچ صیّادی صیدِ واقعی باشند، ناچاریم همه را به خیالِ استعاریِ راوی در موردِ خوش خیالیِ همزادِ شکارچی اش واگذار کنیم و ماجرا را سر وته معنی کنیم، بویژه با تصویر عجیبی که از این شکارچی در دست داریم. او تیر و کمانی دارد که دستانش را از درخشش سرشار کرده است. باید نخست بفهمیم که این دیگر چه جور تیر و کمانی است. کسی که چنان تیر و کمانِ درخشانی دارد که دست هایش را سرشارِ درخشش کرده است، چه نیازی به شکار ستاره ها دارد؟ شاید پس از شکار ستاره های درخشان به چنین تیر و کمانِ درخشانی دست یافته است؟ بنده بر اساس آنچه که می آید این مورد را خیلی بعید می دانم. شاید هم برای شکار ستاره ها باید تیر و کمانی از جنس خودشان داشت! این یکی با توجه به مجازی و استعاری و خیالی بودنِ این تاخت و شکار می تواند درست باشد.

    به نظرم، با این که سهراب خیلی گُنگ دارد نشانی می دهد، ولی با گذاشتنِ همین داده ها در کنارِ هم می شود بخشی از حرف هایش را فهمید. چون او از «ستاره ها» دارد حرف می زند، بنابراین، باید بخشی از حرف ها و تصویرهایش را در نورِ هیئت و نجوم دید. در واقع، شاید بشود گفت که او با اشاره به شکارچی و تیر و کمانِ درخشانش دارد تصویری از صورتِ فلکی جبّار را به ما نشان می دهد. او مخاطب اش را به این شکارچی تشبیه کرده است که با تیر و کمانی خیالی، هر چند درخشان، می خواهد ستاره های صیدناشدنی را صید کند. اگر این شکارچی را از آسمان به زمین بیاوریم و به جای تیر و کمان به دست اش تلسکوپ بدهیم، باز از دیدِ راوی او شوقِ انجامِ کاری را دارد که با سلیقه و رفتار کنونیِ خودش یکی نیست. تفاوتِ راوی با مخاطب اش در همین کاری است که او می خواهد انجام بدهد و راوی حالا دیگر از آن دست کشیده است. راوی می گوید:

    اینجا که من هستم

    آسمان، خوشه ی کهکشان می آویزد،

    کو چشمِ آرزومندی؟

     

    چرا راوی و کسانی که همان جایی اند که او هست، مانندِ مخاطب در پیِ صید ستاره ها نیستند؟

    راوی دیگر در آسمان سیر نمی کند و خیالِ شکارِ ستاره ها را در سر نمی پروراند با این که واقعاً کهکشانی از آن ها را می بیند. انگار او با واژه ی «خوشه» می خواهد اشاره ای نیز به صورت فلکیِ «خوشه ی پروین» بکند. (آسمانِ کاشان در شب های سهراب چنان ستاره باران بوده است که او صور فلکی را خوب می دید و گاهی آنها را در اشعارش خوب می آورد. اشاره اش به «دُبّ اکبر» در شعرِ «غربت» مشهور است.)

    راوی می گوید در جایی که او هست، کسی آرزومندِ صید و مشاهده ی آسمان پر ستاره نیست. از حرفِ او می شود فهمید که دلیلِ این بی اعتنایی چیست، ولی خودِ او در ادامه آن واژه ای را که دقیقاً مناسبِ معرفیِ چنین رفتاری است به کار می برد. کدام واژه؟ واژه ی «بی نیازی» که در بند سوم آمده است. فکر می کنم حالا دیگر متوجه شده اید که آن مثلِ بی ربطِ عربی چه طور به طرز عجیبی به این شعر و ماجرای صید و بی نیازیِ صیّاد می خورد. کسی که همه چیز را با هم یکجا دارد، نه آرزومند است و نه نیازمند. هر چه را که بخواهد از همان جا برمی دارد. به عنوان مثال، در «اینجا»یی که راوی هست، آسمان همیشه پر ستاره است. هر وقت که دلش بخواهد سرش را بلند می کند و آنها را می بیند. برای صیدشان نیازی به عصیان و تاخت و تاز ندارد. برای به دست آوردنِ خوشه ای که دمِ دست است، نیازی به خیال پردازی ندارد. برخلافِ راوی که در زمین است و از چیزهایی هم که دمِ دست اش است دست کشیده، مخاطب در آسمانِ خیالی دارد سیر و صید می کند. او می خواهد چیزهایی را به دست بیاورد که برای او در این مرحله و اینجایی که هست، دست نیافتنی اند.

    راوی به این دلیل می داند که مخاطب اش اکنون در چه عالمی سیر می کند، چون خودش نیز از همان راه آمده و سرانجام به اینجا رسیده است. می شود گفت که حالا به زعم خودش «از آسمان به زمین» و «از خیال به واقعیت» و «از عصیان به آرامش» برگشته است.

    از همین بندِ نخست، البته با تکیه به بندهای بعدی، می شود حدس زد که «فراتر» به معنیِ «دورتر»از چه چیز «فرا» و از چه چیزِ دیگری «فراتر» است. واژه ی کلیدی در این بند برای کشفِ معیاری مشخص که با آن بشود به «فراتر» رسید، واژه ی «آرزومند» است. اگر بخواهیم این بند را از تصاویر استعاری و قیاسِ عاریه اش بیرون بیاوریم، به سه شخص با سه خواسته ی متفاوت می رسیم. اوّلی، در واقع مخاطبِ راوی، همان کسی است که جوری به آسمان و ستاره ها چشم دوخته انگار که آرزو می کند آنجا یا یکی از آن ها و حتی صورتی از آن ها باشد. دومی، یعنی راوی، کسی است که ادعا می کند که در جایی و احتمالاً مقامی که او هست، کسی، یعنی هر کسی همچون خودش، میلی به تماشای آسمان ندارد با این که خوشه ی ستاره هایش خیلی پایین آمده است. او به درجه ای از بی نیازی رسیده است. رفتارِ او نیز با این که باورپذیر است، عادّی به نظر نمی رسد. در عوض سومی، که حرفی از او در این شعر در میان نیست، ولی باید آن حدّ و سطحِ معیار را نشان بدهد، همان کسی است که خیلی طبیعی، نه مثلِ یک شکارچی یا مثلِ یک شاعر، به آسمان و ستاره هایش نگاه می کند. بنابراین، «آرزومند» کسی است که خواسته اش از حدّ عادی تماشا گذشته و «فراتر» از او کسی است که از میلِ عادّی تماشا نیز فارغ است. البته، همان طور که پیش از این عرض کردم، این «دور» به اندازه ی «لرزش یک برگ» می تواند نزدیک باشد.

    در بندِ دوم، راوی مخاطب را در حالی نشان می دهد که با وجودِ ترس از مارِ سیاه، همچنان بی تابانه به چیدن گل های سپید مشغول است. حد و سطحِ عادی اش این است که با مشاهده ی مارِ سیاه، دست از گل چیدن بکشد و فرار را بر این کار ترجیح بدهد. حدّ فراتر از این گل چینیِ با ترس این است که شخص، مرتاض وار بنشیند و منتظر بماند تا خودِ مار برایش شهدِ گل بیاورد. فکر می کنم باز هم راوی مدعی است که به این درجه از اقبال و بی خیالی رسیده است.

    راویْ بندِ سوم را طوری شروع می کند انگار آن مارِ سیاه را هنوز همراهِ خود دارد. راوی می گوید که آن مار که چهره ی شیطانی نیز دارد، مخاطب را جوری هیپنوتیزم، در اصل وسوسه، می کند که او نمی تواند سیبِ باغِ خودش را نچیند. (این دیو در حقیقت دیوِ درونِ خودِ مخاطب است.) برخلافِ او، راوی با وصفِ «شاخه ی بارورِ خمیده ی باغستانِ خودش» دارد از خودش و بی میلی اش نسبت به چیدنِ سیب هایش تعریف می کند. او بی نیاز است و وسوسه نمی شود که به آنها دست درازی کند. توجه کنید که بحث اصلاً در مورد گناه و بی گناهی نیست. مخاطب دارد سیب باغ خودش را می خورد و راوی نیز از بی نیازی دست به سیب های باغ خودش نمی زند نه برای پرهیز از گناه. بحث اصلی بر سر «نیازمند» و «بی نیاز» است. پس، در این بند «نیازمند» به جای «آرزومند» نشسته است. راویِ بی نیازِ بی نیاز سیب هایش را رها کرده است و مخاطب جوری هیپنوتیز و وسوسه شده که سیبی بر درخت باغ خود باقی نگذاشته است. معمولی تر از این دو نفر که در این شعر حرفی از او نیست، آدمی است که با هوس و نیازِ طبیعی از باغِ خودش سیب می چیند و می خورد.

    تصویرِ بعدیِ این بند دوباره در موردِ شکار است. گویا آهوانِ بیشه ی مخاطب به دلیلِ درنده خویی اش با شنیدنِ ریزترین صدا می رمند. برعکس، در جنگلِ راوی که نشانی از درندگی در آن نیست، هیچ آهویی از آدمی مثلِ او نمی رمد. در حافظه ی آهوانِ این جنگل چیزی به اسم «درندگی» ثبت نشده است. شاید حدّ عادی اش این باشد که آهو تا وقتی از آدم نترسد و نرمد و در کنار او راه برود که صدای غیرعادّی، مانند صدای تیر، آنها را از یکدیگر جدا نکند. این که راوی اصرار دارد که مخاطب اش درک کند که این چیزهایی که می گوید قصّه و افسانه نیست به این دلیل است که او در حقیقت دارد از چیزهایی حرف می زند که واقعاً ممکن است. راوی واقعاً به چیزی رسیده که وجود دارد. به جایی رسیده که دور است ولی تابلوی «خوش آمدید» دارد.

    درادامه ی همین بند سوم، راوی به مخاطب می گوید که او در سایه-آفتاب دیارش قصه ی «خیر و شر» می شنود. در قصه ها معمولاً خیرها خیلی خیرند و شرها از هر چه شرّ است شرترند. در صورتی که، راوی در دیار خودش هر چه می شنود از شکفتن ها می شنود که مسلماً فقط خیر است. جالب است که راوی با طعنه می خواهد به مخاطب اش بفهماند که او در دنیای خیالیِ قصه ها دارد سیر می کند. با این که وجودِ دیاری عاری از شرّ باور کردنی نیست، ولی باز باید حرف نگفته ی نهفته در گفته ی راوی را که تأکید می کند که «افسانه نمی گوید» و «قصه نمی پردازد» باور کرد. شاید «گذشتِ جویبار از آن سوی زمان» اشاره به بی زمانیِ جایی باشد که فقط صدای شکفتن ها را می شود در آنجا شنید. «پژمردن» که می تواند شکلی از شرّ باشد ناشی از گذشت زمان است، چیزی که در این سو وجود ندارد.

    پس از این تصویرگری هاست که راوی به مخاطب اش می گوید:

    تو در راهی.

    من رسیده ام.

     

    بدون تردید، مخاطب در ادامه ی راه و در مقصد به همان جایی باید برسد که راوی اکنون حضور دارد. مخاطب با شنیدنِ این حرفِ راوی اندوهگین می شود، زیرا به قولِ راوی او «نازک دل» است. شاید فکر می کند که تا مقصد راه درازی در پیش است. در ختمِ کلام، راوی به او اطمینان می دهد که تا مقصد راه درازی در پیش نیست. در واقع، از راهنمایی اش می شود فهمید که اصلاً هیچ فاصله ای در کار نیست. برای مخاطب به اندازه ی «لرزش یک برگ» تا مقصد راه باقی است. یعنی نه مسافت مانع راه است و نه زمان. فقط باید بخواهد که در آنجا باشد و همان جوری رفتار کند که راوی شرح داده است. عصیانِ او با این دلِ نازکی که دارد، درجا و به آنی تبدیل به آرامش می شود.

     

    به مطلب امتیاز دهید!

    میانگین امتیازات ۵ از ۵
    پوریا ‌پلیکان
    Latest posts by پوریا ‌پلیکان (see all)

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *